Bir Hatıra

Prof. Dr. Osman Turan ile,

(İlimde Otorite, Sosyal Aktivitede Önder, Politikada Ağabey)

Osman Turan. 1914 yılında Trabzon’un Çaykara Kazası’nın Soğanlı köyünde doğdu. Babası Birinci Dünya Savaşı’nda şehit olduğu zaman iki yaşlarında idi. İlkokulu Çaykara’da, ortaokulu Bayburt’ta, liseyi Trabzon’da okudu. 1940’ta Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl aynı fakültede asistan oldu. Prof. Dr. Fuat Köprülü, Prof. Dr. Ömer Lütfi Barkan, Prof. Dr. Şemsettin Günaltay gibi meşhurlar hocalarından bazılarıdır. Eski Türk tarihi üzerine tamamladığı doktorasını, Selçuklu Tarihi üzerine sürdürdü. 1944’te doçent ve 1951’de profesör oldu. 1948-1950 arasında Londra ve Paris Üniversitelerinde akademik çalışmalar yaptı. İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça bildiği yabancı dillerdir. 1954 yılında DP’den milletvekili seçildi. 1960 İhtilali’nden sonra on yedi ay Yassı Ada’da hapiste yattı. Mahkemeden berat kararı alarak hapishaneden kurtuldu. 1964’te AP genel başkan yardımcısı ve 1965 seçimlerinde Trabzon milletvekili oldu. 1969 seçimlerinde AP’den aday olamayınca MHP’den aday oldu, seçilemedi. Böylece siyasetten çekildi. Türk İktisat Tarihi üzerine çalışmalar yaparken 1978’de beyin kanamasından vefat etti.

1956 yılında II. Abdülhamit’in torunu Satı Emine hanım ile evlendi. Osman Turan kendisine hitaben hanım sultan derdi. Bir rahatsızlık geçirdiği için biraz burnundan konuşan sultan hanım ile ilgili de bir iki enstantane arz edeceğim. Biz ziyaret ettiğimiz yıllarda Sultan annemiz elli beş yaşlarında idi. Osman Turan ilmi bir şey anlatıyorsa sessizce dinler, değilse sohbet ederdi. Sohbeti severdi.

Evlenmelerinde sultan hanımların aile dostu Osman Turan’ın dava önderi Nihal Atsız aracılık etmiş. Bu tarihte iki yıllık milletvekili imiş. Düğünlerinde başbakan Adnan Menderes de bulunmuş. Bunları bize Sultan hanım heyecanla anlatırdı.

Ben muhterem hocamızı 1974 tarihinde tanıma imkânı buldum. Bu tarihte Mücadeleciler olarak “Gerçek” isimli çok sayfalı ilmi ve kültürel bir dergi çıkarmaya başlamıştık. Kendisinden yazı istemeye birkaç defa evine gittim. İstanbul’da, Bostancı’da geniş salonlu, iyi döşeli, güzel bir evleri vardı. Hizmetçi kadın bize kahve ve çay ikram etti. Sohbet boyunca eşi sultan hanım da salonda bulundu. Zaman zaman özellikle Osmanlılarla ilgili konularda sohbete dâhil oldu. Osman Turan hocamız, Cumhuriyet’in ilanı ile yurt dışına sürülen Osmanlı Hanedanı’nın yaşadıkları ülkelerle ve şehirlerle ilgili önemli bilgiler arz etti. Bu esnada sultan hanım özel surette hazırlanmış, bir Osmanlı hanedanı fotoğraf albümü getirdi. Hocamız ve eşi birlikte, sayfaları çevire çevire, resimlerle ilgili bize bilgiler sundular. Bu değerli albümün neşri gerekir. Serancamının ne olduğunu bilmiyorum.

Başka bir gitmemiz, ailenin, özellikle sultan hanımın matemli günlerine rastladı. Birkaç gün önce çok sevdikleri daha önce marifetlerini dinlediğimiz köpekleri trafik kazasında ölmüş. Sultan hanım, ölen köpeklerinin marifetlerini tekrar anlattı. Köpeklerin çok sadık hayvanlar olduğunu, sevgiyi anladığını, yemeklerini hizmetçi kadın verdiği halde, en fazla o sevdiği için, ona ilgi gösterdiğini uzun uzun anlattı. Hizmetçi kadının bilerek trafik kazası yaptırdığı kanaatindeydi. Osman Turan hoca, buna itiraz etti. Sultan hanım ısrar etti. Bu sebeple hizmetçi kadını değiştirmişlerdi. Yeni hizmetçi kadın henüz göreve başlamadığı için çayları sultan hanımın elinden içmiştik.

Osman Turan Hoca, tarihçi olmasının ötesinde bir mütefekkirdir. Fikir ve Kültür adamıdır. Bugünkü terimlerle bir isim verilmek istense “Tarih Sosyoloğu” demek gerekir. Selçuklular'ın şahsında "Türklerin Cihan Hâkimiyeti mefkûresi"ni Osman Turan keşfetmiştir. Bütün bunları muhterem hocamızın ağzından dinleme şerefine erdim. Elinden çay içtiğim Sultan Hanım'ın katkıları ile.

Her ikisine de Allah Rahmet eylesin