Çocuk. Yeni açmış tomurcuk. Gözleri yıldız, dilleri bal. Milletler için istikbâl. Hayatın süsü, ailenin neşesi, göz ve “gönül aydınlığımız.” Geleceğimizi emanet edeceğimiz çocuklarımızın eğitimi anne karnında başlar aslında. Babasının kanında, annesinin canında helal bir iklim ister çocuk. Mademki geleceğimizi emanet edeceğiz çocuklarımıza, öyleyse hayata gözlerini açmadan başlamalıyız ilgilenmeye. Atımız, arabamız, bağımız, bahçemiz, evlerimiz için özel bakım yapmaktan kaçınmaz, gerektiğinde astronomik paralar harcarken, gözbebeklerimiz, ciğerparelerimiz olan yavrularımızı nasıl ihmal ederiz?

Çocuk doğar doğmaz ak kundağa sarılır ve ismi konulur. Tanıdıklarımız arasında ahlâkıyla temayüz etmiş, huyu suyu bilinen bir kişi isim babası olur çocuğun ve sağ kulağına ezan okur, sol kulağına kamet. İstenir ki, cefa yurdu olan dünyaya gözlerini açar açmaz yaratanın adını duysun, kal ü beladaki sözüne uysun. Allah’tan korkan, kuldan utanan bir insan olsun…

İlkokula başladığım günü hatırlıyorum da; rahmetli anacığım erkenden bizi kaldırmış, önce besmele çektikten sonra “Rabbi yessir vela tuassir rabbi temmim bil hayr” duasıyla başımızı gözümüzü sıvazlamış ve elimizden tuttuğu gibi okula götürmüştü. “Allah zihninizi açık etsin yavrum” diye dua ettikten sonra öğretmene, “Hoca bu çocuk benim değil senin, önce Allah’a sonra sana emanet. Eti senin kemiği benim” diyerek bırakıp gitmişti sınıfa. Yıllar sonra annemin bu hareketinin aslında “Âmin Alayları”ndan kalma bir âdet olduğunu anlayacaktım. Eskiden annelerimize “Osmanlı kadın” denilmesi bundan olsa gerek. Söz buraya gelmişken Osmanlı’nın Âmin Alayları’ndan bahsetmek isterim:

Osmanlıda eğitime nasıl başlanırdı?

Osmanlı büyük bir medeniyetin adı. Peygamberimize olan sevgisinden, hürmetinden dolayı asırlarca Surre Alayı göndererek Hac yolculuğunu şölene dönüştüren, on binlerce insanın ihtiyacını karşılayan Osmanlı, kanadı kırılan leyleğin yarasının sarılması için hastaneler açmayı da ihmal etmemiş. Üç kıta yedi denizde cihanı nizamlayan o büyük devlet her şeyi düşünür de, çocukları düşünmez mi? İşte “Âmin Alayları” parıldayan bir kültür hazinemiz…

Çocukların mahalle mekteplerinde okula başlaması belirli merasimlerle olurdu. Tarihimizde bunun ilk örnekleri 13. Yüzyıl’a kadar uzanır. Osmanlı devrinde çocuk okula başlayacağı zaman yapılan merasim kısaca şöyleydi. Çocuğu okula başlayacak aile ziyafetler verir, mektebin hocasına hediyeler hazırlanırdı. Okuldaki diğer öğrencilere de şeker, simit gibi yiyecekler dağıtılırdı. Aileler çocuklarının mektebe başlama gününü kandillere denk getirmeye çalışırlardı. Eğer kandile denk gelmezse, çocuklar pazartesi veya perşembe günleri okula başlarlardı.

Pazartesi Hz. Peygamberin hayatında önemli olaylara sahne olan bir gündü çünkü. Doğduğu, hicret ettiği gündü mesela… Perşembe de cumanın müjdecisiydi. Mübarek günün başlangıcıydı. O yüzden Pazartesi ve Perşembe tercih edilirdi hayırlı işlerde. Hâlâ Anadolu insanı bu geleneği yaşatır ve hayırlı bir işe başlayacaksa Perşembe gününü seçer. Eskiden kız istemeye o gün gidilir (Dünürcülük) düğünler o gün başlardı. Dolayısıyla çocuğun geleceğini şekillendirecek olan eğitim gibi kutsal bir işe de Pazartesi veya Perşembe günü başlanırdı. Modern dünyada pazartesinin hafta başına denk gelmesi de güzel bir tevafuk.

Okula başlayacak çocuğu olan aile, evini baştan aşağı temizler; temizlikten sonra da ailenin kadınları, öğrenci adayı çocuklarıyla birlikte, hamama gidip yıkanırlar ve hamam eğlenceleri düzenlerlerdi.

Okula gidecek çocuk, evin önünde kendisini bekleyen süslenmiş ata bindikten sonra tören başlardı. İlahiciler hep bir ağızdan, “Tövbe edelim zenbimize / Tövbe ilallah, ya Allah / Lütfûnla bize merhamet eyle / Aman Allah, ya Allah” dedikten sonra, onları âmincilerin “Âmin, âmin” sözleri takip ederdi.

Çocuk ata bindirildikten sonra, Âmin Alayı yürümeye başlardı. Alayın en önünde, atlas yastık üzerinde sırmalı cüz kesesiyle elifba taşınırdı. Arkasından da başının üzerinde, çocuğun okulda oturacağı minder ve elifbayı koyacağı rahleyi taşıyan birisi giderdi. Bu iki kişiyi ata binmiş çocuk takip eder, arkasından da mektep hocası, hocanın yardımcıları, ilahiciler ve âminciler gelirdi.

Âmin Alayı ilahiler eşliğinde okulun önüne gelince, okul hocasının yardımcılarından biri, öğrenciyi elinden tutarak okula götürürdü. Mektepten içeri giren çocuk, hocasının elini öptükten sonra hocanın karşısında bulunan minderine otururdu. Besmele çeken hoca cüzde alfabenin ilk harfi olan ‘Elif’i göstererek harfin adını yüksek sesle söylerdi. Ardından da, Besmele-i şerif’i takiben ilk dersini verirdi. Mahalle mekteplerinde genellikle imamlar ve müezzinler verirlerdi bu ilk dersi. Âmin alayları eski devirlerde kısaca böyle olur ve çocuk ilk dersi bu şekilde alırdı. ( Âmin Alayları’yla ilgili yazılara kaynak teşkil edecek nitelikteki çalışmalarından dolayı Ahmet Ürgüplü, İsmail Kara, Ali Birinci ve Vehbi Tülek’i vefa gereği anmamız gerekiyor.)

Tanzimat fermanıyla birlikte mahalle mekteplerinin ıslahı gündeme geldi ve hayatımızın diğer alanlarındaki değişmelerle birlikte bu güzel merasimimiz de yavaş yavaş unutulmaya başlandı…

Bu satırların yazarı, çocuklarımıza okulu sevdirmek isteyen anne babaların, öğretmenlerin, eğitim uzmanlarının ve yetkililerin “Âmin Alayları”ndan öğrenecekleri çok şey var diye düşünür. Siz ne dersiniz?