Dr. Tlaleng Mofokeng: Gazze'de uluslararası hukuk ayaklar altında

İstanbul

BM Fiziksel ve Zihinsel Sağlık Hakkı Özel Raportörü Dr. Tlaleng Mofokeng, işgalci bir nükleer güç olarak İsrail'in Gazzelilerin temel insani haklarına nasıl zarar verdiğini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Ben, acımasız bir sömürge ve apartheid rejiminden kurtulan bir çocuğum. [1] Irkçı apartheid Güney Afrika hükümeti tarafından 1974 yılında kurulan ve siyahlar için ırksal olarak ayrılmış bir alan olan Bantustan Qwa-Qwa'da büyüdüm ve ırkçılığın, yapısal ayrımcılığın ve şiddetin nesiller arası kalıcı fiziksel ve zihinsel sağlığa etkilerinin yanı sıra yol açtığı hem görülen hem de anlatılmayan travmaları da ilk elden biliyorum. Çocukluk anılarım mahallemdeki askeri araçların yarattığı sürekli şiddet tehdidi ve korku halinden oluşuyor. Yetiştirilme tarzıma dönüp baktığımda, Gazze'deki çocukların ve insanların sadece mevcut şiddetten değil, aynı zamanda kendilerinin ve ailelerinin nesillerdir [2] maruz kaldığı yerinden edilme ve askeri işgalden dolayı yaşadıkları travmayı çok iyi biliyorum.

İsrail sağlık hakkına saldırıyor

Pratisyen bir tıp doktoru ve Birleşmiş Milletler (BM) Sağlık Hakkı Özel Raportörü olarak, tıp pratiğini kendi başına insanların onurunun yeniden tesis edilmesinde güçlü bir araç olarak görüyorum. Sağlık hakkı [3] kapsayıcı bir haktır; yalnızca zamanında ve uygun sağlık hizmetlerine değil, aynı zamanda yeterli miktarda güvenli gıdaya, beslenme ve barınmaya, güvenli ve içilebilir suya ve yeterli sanitasyona erişim de dahil olmak üzere sağlığın temel belirleyicilerine de uzanır. Bu temel hakkın ihlali, ekonomik, sosyal, siyasi, medeni ve kültürel hakların hayata geçirilmesi üzerinde geniş kapsamlı etkilere sahip olabilir.

Gazze'de devam eden çatışmalarda uluslararası insan hakları hukukunun ve uluslararası insancıl hukukun ihlal edildiğine dair iddialar, özellikle de çatışmaların tırmandığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana hastanelere, sağlık tesislerine ve sağlık çalışanlarına yönelik saldırı iddiaları tarafıma ulaşmıştır. İnsan Hakları Konseyi'nin 4 Aralık 2023 tarihinde aldığı 51/21 sayılı karar uyarınca İsrail'e acil bir çağrı mektubu yazdım. Uluslararası insan hakları hukuku işgal altındaki Filistin topraklarını da tam olarak kapsıyor ve herkes ulaşılabilecek en yüksek fiziksel ve ruhsal sağlık standardına sahip olma hakkına sahiptir. Etnik köken veya ırk temelinde sağlık hizmetlerine eşit erişim fırsatının reddedilmesi ayrımcıdır ve hukuka aykırıdır.

Başta Savaş Zamanında Sivil Kişilerin Korunmasına İlişkin Dördüncü Cenevre Sözleşmesi olmak üzere 4 1949 Cenevre Sözleşmesinin de taraf devleti ve işgalci bir güç olarak İsrail, Dördüncü Cenevre Sözleşmesi uyarınca, "elindeki imkanlar ölçüsünde" işgal altındaki topraklarda sağlık hizmetlerini sürdürmekle yükümlüdür. Madde 56 [4] İsrail'in ulusal ve yerel makamlarla işbirliği içinde "bulaşıcı hastalıkların ve salgınların yayılmasıyla mücadele etmek için gerekli önleyici ve koruyucu tedbirleri almasını ve uygulamasını gerektirmektedir."

İsrail'in işgalci bir güç olduğunu hatırlattım ve iddia edilen ihlallere dayanarak, diğerlerinin yanı sıra, Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda (IHRL) belirtildiği üzere, her bireyin yaşama ve güvenlik hakkının ve keyfi olarak yaşamından mahrum bırakılmama hakkının ve herkesin ulaşılabilecek en yüksek fiziksel ve zihinsel sağlık standardından yararlanma hakkının açıkça ihlalini içerdiğini belirttim. Bir hastaneye yönelik kasıtlı bir saldırı veya sivillere yönelik kasıtlı bir saldırı da Uluslararası İnsancıl Hukuka (IHL) göre savaş suçu teşkil edebilir. İşgalci bir güç, sağlık hakkı kapsamında tüm hizmetlerin, malların ve tesislerin mevcut, erişilebilir, kabul edilebilir ve iyi kalitede olmasını sağlamakla yükümlüdür.

Hekimlik mesleği saldırı altındadır ve Gazze Şeridi'ndeki sağlık altyapısı tamamen yok edilmiştir. Saldırılar, sağlık hizmeti sunumunu engelleme, sağlık çalışanlarını ve hastaları öldürme ve yaralama, sağlık tesislerine ve ambulanslara zarar verme şeklinde gerçekleşti. İşgal altındaki Filistin topraklarında (oPt) 7 Ekim 2023'ten bu yana 439'dan fazla sağlık tesisi ve 332 ambulans dahil olmak üzere sağlık hizmetlerine yönelik 804'ten fazla saldırı kaydedildi. Ölü sayısı [5], 7 Ekim'den 7 Mart'a kadar oPt'de gerçekleşen 693 ölüm ve 970 yaralanmadan daha fazladır.

Gazze'deki sağlık koşulları

Çatışmalar, dünyanın en kötü gıda krizlerinin yüzde 80'ine katkıda bulunuyor ve açlığın en önemli nedenini oluşturuyor. Çatışmanın tarafları, gıda üretimini ve dağıtımını kontrol ederek ve açlığı [6] ve yoksulluğu sömürerek gıdayı bir savaş silahı olarak kullanmaya devam ediyor. Mağdurlar yiyecek ve içilebilir su bulmakta zorlanıyor. İsrail'in devam eden bombardımanı [7] ve kuşatması nedeniyle Gazze Şeridi'nde eşi benzeri görülmemiş bir insani kriz yaşanırken, Gazzeliler şu anda dünya genelinde kıtlık veya felaket boyutunda açlıkla karşı karşıya olan insanların yüzde 80'ini oluşturuyor.

Hamile kadınlar yeterli beslenme ve sağlık hizmeti alamıyor ve bu da hayatlarını riske atıyor. 5 yaşın altındaki tüm çocuklar -335 bin çocuk- ciddi yetersiz beslenme riski altındadır ve bütün bir nesil [8] onarılamaz fiziksel ve bilişsel bozukluklara neden olan bodurluktan muzdarip olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) gözlemleri, bu son tırmanıştan beri korktuğumuz bir gerçeği, yüksek bulaşıcı hastalık oranlarını ortaya koyuyor. Acil endişeler arasında açık yaralar, solunum yolu enfeksiyonları, viral ve bakteriyel ve mantar enfeksiyonları ve ishalli hastalıklar yer alıyor. Aşırı kalabalık, yetersiz su ve sanitasyon ve ciddi ilaç ve cerrahi malzeme sıkıntısı da dahil olmak üzere koordineli ve sürekli sağlık sistemi müdahalesi için ciddi kısıtlamalar, bu hastalıkların daha fazla yayılma riskini artırıyor.

Bu krizin yarattığı sağlık sisteminin önlenebilir çöküşü, herkesin ulaşılabilecek en yüksek fiziksel ve ruhsal sağlık standardına sahip olma hakkının gerçekleştirilmesiyle bağdaşmıyor. İsrail, uluslararası insan hakları hukukunun yaygın ihlallerinin yanı sıra, uluslararası insancıl hukuk kapsamında sivillere, çocuklara ve sağlık personeline sağlanan özel korumaya yönelik ölçülemez sayıda ihlalde bulunmaya devam etmiştir.

Acil bir ateşkes için yapılan tüm uluslararası çağrılara rağmen, utanç verici savaş, müttefiklerin sivil can kayıplarını ve Gazze'ye verilen onarılamaz zararı göz ardı ederek işgalci gücü desteklemeye devam etmesiyle sürmektedir. Bu bağlamda, BM Genel Sekreteri [9] Antonio Guterres, İnsan Hakları Komiseri [10] Volker Türk ve Genel Kurul Başkanı [11] Dennis Francis'e açık mektuplar yazarak, yiyecek arayan insanlara yönelik sürekli saldırılara, acil tıbbi ve kurtarma desteğine ihtiyaç duyan bölgelere karadan erişmeye çalışan yardımların engellenmesine tanıklık ettiğimizi ve kalıcı bir barış için ateşkesi ve Filistin halkının özgürleşmesini sağlamak üzere kendilerine verilen tüm güç ve yetkileri kullanmaları gerektiğini hatırlattım.

Gerçek eşitliğin sağlanması ihtiyacının altını çizen bir yaklaşım olan maddi eşitlik, şiddetin hüküm sürdüğü yerlerde ulaşılamaz hale gelir. Herhangi bir barış arabuluculuk süreci, mevcut güç dengesizliklerini devam ettirmemeli ve işgal altındaki halklar ile işgalci bir nükleer güç arasındaki yanlış eşdeğerlik anlatılarını dikkate almalıdır. Tüm müdahaleler, işgal altındaki Filistin topraklarında yaşayan tüm insanların onurunu, egemenliğini ve onarıcı adaletini merkeze almalıdır.

İsrail Hükümetini derhal ateşkes yapmaya, [12] silahlı çatışma dönemlerinde geçerli olan uluslararası insan hakları hukuku ve uluslararası insancıl hukuk kapsamında yer alan tüm kanun, norm ve standartlara uymaya ve Uluslararası Adalet Divanı'nın (UAD) Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesinin Gazze Şeridinde Uygulanmasına ilişkin 26 Ocak 2024 tarihli mahkeme kararına (Güney Afrika/İsrail) [13] bağlı kalmaya çağırmaya devam ediyorum.

[1] https://mg.co.za/health/2023-03-10-what-chatgpt-wont-tell-you-about-d-tlaleng-mofokeng/

[2] https://www.apa.org/topics/trauma/trauma-survivors-generations

[3] https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-health/about-right-health-and-human-rights

[4] https://www.ohchr.org/en/press-releases/2021/01/israelopt-un-experts-call-israel-ensure-equal-access-covid-19-vaccines

[5] https://extranet.who.int/ssa/Index.aspx

[6] https://www.ohchr.org/en/documents/thematic-reports/a78185-food-nutrition-and-right-health-report-special-rapporteur-right

[7] https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/01/over-one-hundred-days-war-israel-destroying-gazas-food-system-and

[8] https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/01/over-one-hundred-days-war-israel-destroying-gazas-food-system-and

[9] https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/issues/health/sr/20240228_UN_SG_SR_Health_letter.pdf

[10] https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/issues/health/sr/20240229-HC_SR_Health_letter.pdf

[11] https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/issues/health/sr/20240304_UN_PresidentGeneralAssembly_SR_Health_letter.pdf

[12] https://www.youtube.com/watch?si=Wu_Ai30MzsYWTttQ&v=smwLItdhfYg&feature=youtu.be

[13] https://www.icj-cij.org/case/192

[Dr. Tlaleng Mofokeng, BM Fiziksel ve Zihinsel Sağlık Hakkı Özel Raportörü ve O'Neill-Lancet Irkçılık, Yapısal Ayrımcılık ve Küresel Sağlık Komisyonu Eş Başkanıdır.]

*Burada ifade edilen görüşler kişiseldir ve Birleşmiş Milletler'in görüşlerini yansıtmak zorunda değildir.

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.