Libya'da TM Başkanı Salih'in "birleşik yürütme otoritesi kurulması" önerisi tartışma yarattı

İstanbul

Temsilciler Meclisi (TM) Başkanı Akile Salih, 17 Şubat'ta 15'i TM'den, 15'i Devlet Yüksek Konseyinden (DYK), 15'i de bağımsızlardan oluşan 45 üyeli uluslararası denetim altında birleşik bir yürütme kurulu oluşturulmasını önerisinde bulundu.

Salih'in teklifi, Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi Abdoulaye Bathily'nin, 27 Şubat'ta BM Güvenlik Konseyinde (BMGK) brifingini sunmadan kısa bir süre önce geldi.

Ülkede hükümet kurulması ve seçimlere gidilmesi için Devlet Yüksek Konseyi ve TM arasında ortak bir kurul oluşturulması fikri ilk kez gündem olmadı. Daha önce de 5'i Devlet Yüksek Konseyinden, 5'i Temsilciler Meclisinden 10 üyeli ortak bir kurul kurulması meselesi tartışılıyordu.

Ancak Salih'in yeni girişimi, 5 olan üye sayısını 15'e çıkarırken, bir de bağımsızların eklenmesini içeriyor. Söz konusu öneride bağımsızların kim tarafından ne şekilde seçileceği, hükümetin uzlaşıyla mı yoksa seçimle mi kurulacağı ya da bu üç taraf arasında bakanlıkların nasıl dağılacağı gibi meseleler açıkça belirtilmiyor.

Bunun yanı sıra uluslararası denetim önerilirken, Birleşmiş Milletlere (BM) de hükümet kurulması sürecinde rol verilmiş oluyor. Söz konusu öneri ülke siyasetinde tartışma yaratırken, bu girişimin uluslararası tanınırlığı garanti etme hedefi taşıdığı düşünülüyor.

Böylelikle uluslararası arenada tanınmayan Fethi Başağa hükümetinin ilan edilmesi tecrübesinde olduğu gibi bir tecrübe yaşanmasının önüne geçilmesi amaçlanıyor.

Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin düzenlenmesinin yolunu açan Anayasa Beyannamesi'ndeki değişiklik üzerinde ve seçimlerin kasım ayında yapılması konusunda prensipte uzlaşı sağlanmasından sonra taraflara ikinci bir fırsat verilmeksizin alternatif mekanizma önerilmesi beklenmiyor.

İkinci fırsat

BM Libya Özel Temsilcisi Bathily'nin Aralık 2022'de BMGK'deki brifinginde DYK ile TM'nin uzlaşamaması halinde ülkedeki krizin çözümü için alternatif bir mekanizma araştırılması çağrısından sonra taraflar harekete geçti.

DYK ve TM, uluslararası toplum nezdinde aşmaları gereken bir engel çıkmaması adına aralarındaki müzakereleri de artırdı.

Bathily, aralıktaki son brifinginin ardından 27 Şubat'ta Libya'daki son durumlar ve uluslararası toplumun gelecek dönemdeki pozisyonlarıyla ilgili tekrar brifing vermeye hazırlanıyor.

Akile Salih'in Bathily'nin brifingi öncesi gelen bu yeni önerisi, BM Temsilcisi'ni 2023 sona ermeden seçimlerin yapılması için uzlaşı sağlanması konusunda ciddi girişimler bulunduğuna ikna amacını taşıyor. Aynı zamanda, resmi olarak belirlenmese de seçimlerin Kasım 2023'te yapılması konusunda uzlaşı sağlanmasının ardından BM brifinginde alternatif mekanizmalar çağrısına ihtiyaç olmadığı mesajını vurguluyor.

Bathily, BMGK'de brifingini sunmak üzere New York'a gitmeden önce 21 Şubat'ta Twitter hesabından yaptığı açıklamada, ülkede seçimlerin 2023'te yapılması gerektiğine dair Libyalıların görüşlerinde giderek artan bir yakınlaşma olduğunu belirtti.

BM Temsilcisi, Libya Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi, ülkenin doğusundaki Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih, Devlet Yüksek Konseyi Başkanı Halid el-Mişri, ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter ve Libya Başbakanı Abdulhamid Dibeybe adına bir heyetle görüştüğünü kaydetti.

"Seçimlerin 2023'te yapılması gerektiğine dair görüşlerde giderek artan bir yakınlaşma var." ifadelerini kullanan Bathily, herkesin ülkedeki siyasi krize Libya öncülüğünde çözüm bulunması yönündeki taahhüdünü memnuniyetle karşıladığını dile getirdi.

Bathily, mevcut çıkmaza son vermek ve Libya halkının taleplerini yerine getirmek için hep birlikte çalışılması gerektiğini vurguladı.

Bunun yanı sıra uluslararası denetim önerilirken, Birleşmiş Milletlere (BM) de hükümet kurulması sürecinde rol verilmiş oluyor. Söz konusu öneri ülke siyasetinde tartışma yaratırken, bu girişimin uluslararası tanınırlığı garanti etme hedefi taşıdığı düşünülüyor.

BM Temsilcisi'nin, bu açıklamayla aralık ayındakinden daha iyimser olduğu anlaşılırken, bu durumda DYK ve TM için alternatif bir mekanizma önermesi ya da istemesi uzak ihtimal olarak görülüyor.

Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin düzenlenmesinin yolunu açan Anayasa Beyannamesi'ndeki değişiklik üzerinde ve seçimlerin kasım ayında yapılması konusunda prensipte uzlaşı sağlanmasından sonra taraflara ikinci bir fırsat verilmeksizin alternatif mekanizma önerilmesi beklenmiyor.

Bunun yanı sıra TM'nin yürürlüğe koyduğu cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin düzenlenmesinin yolunu açan Anayasa Beyannamesi'ndeki 13'üncü değişiklik, uluslararası toplumun siyasi sürece liderlik etmek için Başkanlık Konseyinden yardım isteme girişimlerinin önünü kapatacak.

Söz konusu değişiklikle bazı şartlar dışında parlamentoyu feshetme yetkisi elinden alındıktan sonra siyasi süreç için Başkanlık Konseyinden yardım girişimlerinin de önü tıkanacak.

BM, 13'ü TM'den, 13'ü DYK'den 49'u bağımsızlardan seçilen Siyasi Diyalog toplantıları tecrübesini yeniden gündeme getirse dahi Salih'in önerisiyle uyumlu oluyor.

Akile Salih, yeni hükümet oluşturulması sürecine bağımsızları da dahil ederek, herhangi bir uluslararası alternatif planın önünü kesiyor ve bağımsızların "aslan payını" almasını engelleyerek payların üç kesim arasında eşit bölüştürülmesini sağlıyor.

Bu öneri, Akile Salih'e, Şubat 2021'deki Siyasi Diyalog sürecinde Başkanlık Konseyi üyeleri ve Başbakan seçiminde olduğu gibi Dibeybe karşısında tekrar mağlubiyet yaşamaması için yeni bir hükümet seçilmesi sürecinde daha fazla otorite imkanı veriyor.

Salih'in yeni girişimi, 5 olan üye sayısını 15'e çıkarırken, bir de bağımsızların eklenmesini içeriyor. Söz konusu öneride bağımsızların kim tarafından ne şekilde seçileceği, hükümetin uzlaşıyla mı yoksa seçimle mi kurulacağı ya da bu üç taraf arasında bakanlıkların nasıl dağılacağı gibi meseleler açıkça belirtilmiyor.

Çifte vatandaşlığı olanların adaylığı meselesinde değişiklik olacak

Salih'in yeni girişimi, otorite makamlarının paylaşılması suretiyle ilk aşamada DYK'dan medet umarak, Dibeybe hükümeti sayfasını kapatmayı hedefliyor. Zira Merkez Bankasına TM yanlısı yeni bir müdür atanması gibi önemli makamların paylaşılması, Ulusal Birlik Hükümeti'nin (UBH) en güçlü kaynaklarından birini kaybetmesine yol açacak.

Akile Salih, DYK Başkanı Halid el-Mişri ile UBH Başbakanı Abdülhamid Dibeybe arasındaki anlaşmazlıklardan DYK ile ittifak kurmak suretiyle istifade ediyor; bu da yeni hükümetin kurulması sürecine kolaylık sağlıyor.

TM, DYK ile işbirliğiyle önemli otorite makamlarının paylaşılmasında hatta Anayasa Beyannamesi değişikliklerinde ve uluslararası olarak tanınan Dibeybe hükümetinin değişmesi konusunda uzlaşı sağlamada başarılı olabilir ancak durum seçim kanunlarında değişiklik meselesine geldiğinde özellikle başkanlığa adaylık ve çifte vatandaşlık noktasında işler değişecek.

Dibeybe hükümetinin devrilmesi başta olmak üzere tüm hedefler gerçekleştikten sonra herkes biliyor ki mesele, seçimlerde çifte vatandaşlığı olanların aday olup olamayacağı konusuna geldiğinde uzlaşı sağlayan taraflar arasında anlaşmazlıklar baş gösterecek.

Ancak o zaman herkesin gerçekleşmesini istediği seçimler, bu siyasi çekişmenin ana kurbanı olacak dibi duruyor.