Ödemeler dengesi, ihracatın rekor seviyelerde seyri ve turizm gelirlerindeki artışlar paralelinde geçen yıla göre iyimser bir tablo çiziyor. Diğer kalemler de dengeye olumlu katkı veriyor. Hatırlamakta fayda var.

Bir ülkenin yurtdışına döviz karşılığı sattığı mallardan elde ettiği döviz gelirleriyle yine yurtdışından ithal ettiği mallar için yaptığı döviz ödemeleri arasındaki fark dış ticaret dengesidir. Dış ticarette döviz girdisi çıktısından fazla ise dış ticaret fazlası, az ise dış ticaret açığı oluşur. Daha resmi anlatımla mal ve hizmet ticareti ile birincil ve ikincil gelir hesaplarının toplamı cari dengeyi gösterir.

Mal ihracatı ve ithalatının yanında döviz girdiği veya çıktısını sağlayan hizmet ihracatı ve ithalatı önemli kalemler arasında yer alır. Ayrıca taşımacılık gelir ve giderleri, faiz gelir ve giderleri, sermaye hareketleri, yatırımlar hatta transferler eklendiğinde ülkenin döviz pozisyonuyla ilgili bir tablo ortaya çıkar ki buna cari denge diyoruz.

***

Yani cari denge bir ülkenin, diğer ülkelerle belirli bir hesap dönemi içinde gerçekleştirdiği ekonomik işlemlerin özetini gösteren genellikle döviz girdisi ve çıktısı bazlı bir hesap dökümü olduğunu bilmemiz gerekiyor.

Cari denge açık verirse fiyat istikrarında sorunlar oluşur, cari denge fazla verirse ülke güllük gülistanlık olur. Cari fazla oluştuğunda; döviz bollaşır, yerel para kıymetlenir. Bizim gibi ihracatı ithalata dayalı ülkelerde ihracat girdileri hafifler, dış ticaret kolaylaşır. Dolaylı olarak da olsa döviz fiyatlarındaki gerileme enflasyonun aşağı yönlü hareketini sağlar.

Ancak tersi olursa, cari denge açık verirse açığı finanse etmek için Merkez Bankası rezervlerinden bütçeye kadar birçok kalemde olumsuzluklar meydana gelebilir. Meselâ, en son 2018 yılından bu yana cari açığı finanse eden iki büyük kalemden biri olan ‘net hata ve noksan’ dip yaparsa işte o zaman ekonomide görünüm bozulmaya başlar.

***

Kısaca çeşitli ekonomik faaliyetler, hizmet veya benzeri yollarla bir ülkeye giren döviz ve çıkan döviz arasındaki fark olan cari dengeye diğer adıyla ödemeler dengesi de diyoruz.

Konuyu biraz daha açmak istersek ödemeler dengesi kalemlerine göz atmamız gerekiyor. Hani mal ve hizmet ticareti ile birincil ve ikincil gelir hesaplarının toplamı cari dengeyi oluşturur dedik.

Ülkeler arası mal ve hizmet ticareti belli. Birincil gelir hesabı ise, doğrudan ve portföy yatırımları, emek karşılığı ödenen ücretlerle ilgili. İkincil gelir hesabı da karşılıklı mal, hizmet gibi reel bir kaynak ya da finansal bir varlık tedariki şeklinde tanımlanan transferleri ihtiva ediyor.

Cari dengenin önemli kalemlerinden net hata ve noksan, kaynağı belirlenemeyen döviz giriş veya çıkışlarını ifade eder. Fakat net hata ve noksan ile finanse edilen cari dengenin sürdürülebilir olmadığını söyleyelim.

Ayrıca cari dengede önemli kalemler arasında; parasal altın, SDR, IMF nezdindeki rezerv opsiyonu gibi kaynakları içeren rezerv varlıklar da bulunuyor.

***

Söz konusu çerçevede 2021 Mayıs ayı cari denge rakamlarına baktığımızda en azından geçen yıla göre daha iyimser bir tablo görüyoruz. Ödemeler dengesi Aralık 2020’de aylık 3 milyar 210 milyon dolar açık verdi. 2020 toplamında ise oluşan açık 36,7 milyar dolar.

Cari dengede bu yılın Mayıs’ında, 2020 yılının aynı ayına göre 919 milyon dolar azalarak 3,08 milyar dolar, 12 aylık dönemde ise 31,8 milyar dolar açık oluştu. Yaklaşık yılsonu cari açık beklentisi GSYH’in yüzde 4’ü olan 29 milyar dolar seviyesinde. Nereden bakarsanız bakın ödemeler dengesinde turizm destekli geçen yıla göre 5 milyar dolarlık bir iyileşmeden söz etmek mümkün.

Söz konusu iyimser gelişmeyi sağlayan turizm ağırlıklı hizmetler sektörü. Geçen yıl Mayıs ayında 170 milyon dolar açık veren hizmetler dengesi bu yılın Mayıs ayında 939 milyon dolar fazla verdi. Ayrıca ikincil gelir kalemi de cari dengeye 151 milyon dolar katkı sağladı. Net hata ve noksanda 154 milyon dolar düzeyinde net giriş gerçekleşti. Resmi rezervler de ise 1,3 milyar dolar artış görüldü.

Sözün özü; cari dengede; pandemi, turizm gelirleri, ithalat ve ihracatın seyri, emtia fiyatları ile maliye ve para politikaları en önemli sâikler olacak.

analizgazetesi.com.tr / yazının devamı..