Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu: Orta Koridor'dan "Ortak" koridora: Ankara Bildirisi

İstanbul

Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Türkiye, Azerbaycan ve Özbekistan arasında imzalanan Ankara Bildirisi'nin detaylarını ve bölge için önemini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Son yıllarda Avrasya coğrafyasındaki en önemli gelişmelerden biri şüphesiz Türk Cumhuriyetleri arasında hızla gelişen işbirliğidir. Türk devletleri gerek ikili gerekse de Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) çerçevesinde ekonomiden savunmaya, diplomasiden kültüre kadar birçok alanda önemli mesafeler katetti. Türk Cumhuriyetleri arasındaki yakınlaşmada tarihi ve kültürel bağların yanı sıra birçok faktörün de etkisi vardır. Türk Cumhuriyetlerinin, Rusya ve Çin’e alternatif arayışı, Azerbaycan'ın Ermenistan'ın işgali altındaki topraklarını kurtarması sürecinde Türkiye’nin verdiği destek ve Türkiye'nin uluslararası arenada artan gücünü bu faktörler arasında sayabiliriz.

Bu bağlamda, son günlerde önemli bir gelişme daha yaşandı. Ankara, 29 Ocak'ta Türkiye, Azerbaycan ve Özbekistan’ın Dışişleri, Ticaret, Ekonomi ve Ulaştırma Bakanları Üçlü Toplantısı’nın ikincisine ev sahipliği yaptı. Bu görüşmelerin sonucunda Ankara Bildirisi yayımlandı. Toplantının adı aslında tek başına hem bildirinin içeriği hem de genel olarak zirvenin gündemi konusunda ipuçları veriyor.

Orta Koridor'un stratejik önemi

Görüşmede üç ülkenin Bakanları, Türk Cumhuriyetleri arasında işbirliğini arttıracak ekonomiden ulaşıma, uluslararası sorunlardan insani yardımlara kadar birçok konuyu görüştüler ve çok sayıda karar aldılar. Özellikle, üzerinde durulması gereken konuların başında Orta Uluslararası Hazar Geçişli Doğu-Batı Orta Koridor’un geliştirilmesi kararı geliyor.

Türkiye’den başlayarak Kafkaslara, buradan da Hazar Denizi’ni aşarak Türkistan ve Çin’e ulaşan Orta Koridor, tarihi İpek Yolu projesinin canlandırılması açısından önemli rol oynadığı gibi adı geçen ülkelere de ciddi fırsatlar sunuyor. Orta Koridor, aynı zamanda Avrupa-Çin ticaret trafiğinden önemli ekonomik çıkarlar elde etmeyi sağlıyor. Taraflar, Orta Koridor kapasitesinin arttırılması için Avrupa Kafkasya Asya Ulaştırma Koridoru (TRACECA) ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu gibi mevcut projelerin ilerletilmesinin de önemini vurguladılar.

Orta Koridor'un Türk Cumhuriyetlerinin kendi aralarındaki ekonomik ilişkileri ve ticaret hacmini arttırmaları açısından büyük katkıları olacak. Kaldı ki son yıllardaki yakınlaşmaya ve çok yönlü işbirliğine rağmen Türk Cumhuriyetleri arasındaki ticaret hacmi düşüktür. Türk Cumhuriyetlerinin hepsinin en büyük ticaret ortağı ise ya Rusya ya da Çin’dir.

Orta Koridor’un geliştirilme kararının yanı sıra TDT çerçevesinde basitleştirilmiş gümrük koridorunun kurulması ve kendi aralarında ticareti kolaylaştırma kararının alınması da bu bağlamda büyük önem arz ediyor. Yine bildiride bahsedilen gümrük işlemlerinin dijitalleştirilmesi meselesi de üzerinde durulması ve geliştirilmesi gereken önemli konulardan biridir.

TDT üye ülkeleri arasındaki stratejik ortaklık

Toplantıda gündeme gelen bir başka husus, Karabağ ve Doğu Zengezur'da altyapının iyileştirilmesidir. Söz konusu bölgelere yatırımın yapılması, mayınlardan temizlenmesi, Azerbaycan Türklerinin vatanlarına geri dönüş süreçlerinin kolaylaştırılması ve Azerbaycan’a desteğin arttırılması bölgenin güvenliği için önemlidir. Bu çerçevede, taraflar Karabağ ve Doğu Zengezur bölgelerinde ortak yatırım projeleri hayata geçirme konusunda da anlaşmaya vardılar. Bu madde, Türk dünyasının geleceği açısından son derece önemlidir.

Nitekim yukarıda da belirtildiği üzere Azerbaycan’ın Türkiye’nin desteğiyle işgal altındaki topraklarını kurtarması, Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleriyle ve genel olarak TDT çerçevesinde yakınlaşmayı arttırdığı gibi bildiride belirtilen söz konusu yardımlaşma, hem bölgede Azerbaycan’ın elini güçlendirerek geriye kalan sorunların çözümünde yanında önemli destekçilerinin olduğunu gösterecek hem de somut bir şekilde taraflar arasında işbirliğini artıracaktır.

Nitekim bildiride tarihi ve kültürel temele dayanan ilişkilerin, karşılıklı çıkar çerçevesinde güçlü bir stratejik ortaklığa zemin hazırladığı belirtiliyor. Türk Cumhuriyetleri arasında işbirliğinin artması, söz konusu yakınlaşma üçüncü ülkelere karşı gerçekleştirilmese de bölgedeki dengeler açısından oldukça önemlidir. Nitekim 17 Ocak'ta bölgenin diğer iki ülkesi olan Rusya ile İran stratejik ortaklık anlaşmasını imzalayarak birçok alanda ortak hareket etme kararı aldılar.

Bildiride dikkat çeken hususlardan biri de, Afganistan’a insani yardımların yapılmaya devam edilmesinin ve 2024 yılında kurulan TDT Afganistan Çalışma Grubu’nun çalışmalarını arttırmasının kararlaştırılmasıdır. Afganistan’da istikrarın sağlanması, Orta Asya’nın istikrarını da doğrudan etkiliyor. TDT’nin kendi aralarındaki ilişkilerin yanı sıra bölgesel sorunlarla ilgilenmesi ise uluslararası örgütlerin işlevselliğini kaybettiği bir ortamda TDT’nin prestijinin artırılması bakımından oldukça mühimdir. Kaldı ki taraflar yalnızca Afganistan konusunu değil, Filistin meselesini de gündeme getirdiler ve sorunun iki devletli çözüm temelinde çözülmesi gerektiğinin altını çizdiler. Türkiye, hem Afganistan hem de Filistin meselelerinde ciddi katkı sunan ülkelerden biridir. TDT'ye üye ülkelerin bu tür sorunlarda Türkiye ile birlikte hareket etmeleri hem Türkiye’nin elini güçlendirecek hem de kendileri için uluslararası arenada yeni fırsatlar yaratacaktır.

Netice itibarıyla Ankara toplantısında alınan kararlar da TDT çerçevesinde hayata geçirilen projeler de tüm üye ülkelerin çıkarına olup taraflar arasında güçlü stratejik ortaklığın gelişmesini sağlıyor ve üye ülkeleri kendi bölgesinde önemli oyuncular haline getiriyor.

[Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesidir.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.