Osmanlı'yı cihan imparatorluğu haline getiren hükümdar: Kanuni Sultan Süleyman

İstanbul

Sultan Süleyman Han, popüler kültürde ve oryantalistler tarafından ihtişamlı törenler, görkemli saray yaşantısı ile aksettirilmeye çalışılsa da aslında 46 yıllık hükümdarlığının büyük kısmı at sırtında sefer ve savaşlarda geçti. Sultan Süleyman, çoğu Batı’ya olmak üzere 13 büyük sefer düzenledi.

Babası, 9'uncu Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim, annesi Hafsa Sultan olan Sultan Süleyman, 6 Kasım 1494 tarihinde Trabzon'da dünyaya geldi. Hünername'ye göre adını, doğduğu saatlerde Kur’an'dan açılan sayfada geçen Hazreti Süleyman'dan aldı.

Sultan Süleyman, isminden çok Kanuni unvanıyla tanınsa da bu sıfat 18. yüzyılda ilk defa Dimitrie Cantemir'in Osmanlı tarihinde yer aldı ve 19. yüzyılda Osmanlı tarihçileri tarafından benimsenerek yaygınlık kazandı. Çağdaşı Batılı yazarlar Sultan'ı "Muhteşem Süleyman", veya "Büyük Türk" lakaplarıyla anıyorlardı. Ayrıca Batı kaynaklarında, Fetret döneminde Osmanlı tahtına oturan Süleyman Çelebi dolayısıyla II. Süleyman şeklinde de nitelendirildi.

Sultan Süleyman'ın çocukluk yılları babasının sancak beyi olduğu Trabzon'da geçti. Evliya Çelebi'ye göre Trabzon'da iken süt kardeşi Kadı Ömer Efendi'nin oğlu Yahya ile (Beşiktaşlı Yahya Efendi) birlikte bir Rum'dan kuyumculuk öğrendi.

Şehzadelik yıllarında iyi bir eğitim aldığı, Arapça ve Farsça bildiği anlaşılan Sultan Süleyman’ın Kefe sancak beyliği sebebiyle Tatar lehçesiyle de konuşabildiği belirtiliyor.

Yavuz Sultan Selim'in tahta çıkmasıyla birlikte 1513'te tek taht varisi sıfatıyla sancak beyi olarak Manisa'ya gönderildi.

Babası Sultan Selim’in vefatıyla birlikte 30 Eylül 1520'de İstanbul'a gelerek tahta oturdu.

Kanuni Sultan Süleyman, Batı'ya karşı gaza siyasetini canlandırırken iki ana hedefi ön plana aldı. Bunlardan ilki Orta Avrupa'nın kilidi durumunda bulunan Belgrad, diğeri Akdeniz hakimiyeti bakımından son derece önemli olan Rodos’tu. Bunları ise Macaristan'a yönelik 1526 ve 1529'daki iki harekat takip edecek, sonuncu sefer Viyana önlerine kadar uzanacaktı.

İlk siyasi faaliyetlerinde atası Fatih Sultan Mehmed'in izinden giden Kanuni, 30 Ağustos 1521'de Belgrad'ı, ardından Rodos'u fethetti.

29 Ağustos 1526'da Mohaç ovasında Macarlar'ı kısa sürede yendi. Macar kralının hayatını kaybettiği meydan savaşı Macar Krallığı'nın da bir anlamda sonunu getirdi. Ardından Budin'e hareket eden Kanuni Sultan Süleyman,11 Eylül'de hiçbir direnişle karşılaşmadan şehre girdi.

1529'da 17 gün süren 1. Viyana kuşatmasını kötü hava şartları ve şehrin elde tutulamayacağını düşündüğü için kaldırdı.

Barbaros’la birlikte denizlere de hakim oldu

Akdeniz'de Osmanlı donanmasını güçlendirmek için 1532'de Barbaros lakaplı Hayreddin Reis'i Donanma-yı Hümayun'un başına getiren Kanuni, 1534'te devlete sıkıntı çıkaran ve isyanları destekleyen Safevilere karşı Irakeyn Seferini düzenleyerek önce Tebriz'e ardından Bağdat'a girdi, seferdeki başarısızlıklar ve aile içerisindeki çekişmelerin de etkisiyle yakın arkadaşı Pargalı İbrahim Paşa'yı 15 Mart 1536'da sarayda idam ettirdi.

Kanuni, 1538'de Hadım Süleyman Paşa'ya Süveyş'te bulunan donanmayla Portekizliler'e karşı Hindistan bölgesindeki küçük Müslüman prensliklere yardım için sefer emri verdi, yine aynı yıl 27-28 Eylül'de Preveze Deniz Zaferi kazanıldı. Barbaros Hayreddin Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması ile Cenevizli amiral Andrea Doria'nın başında bulunduğu Haçlı donanması arasında geçen Preveze Savaşı, Osmanlı Devleti'nin Akdeniz'deki hakimiyetini pekiştirdi.

1548'de Safevi hükümdarı Şah Tahmasb'a karşı yeniden İran'a sefer düzenledi ve Tebriz'e girdi. Bu seferde Van kalesi alınarak burası beylerbeyilik merkezi yapıldı.

Şehzade Mustafa'nın idamı

Kanuni'nin hayatının önemli dönüm noktalarından birisi de büyük oğlu Mustafa'nın idamı oldu. Doğu seferinde 4 Ekim 1553'te Konya Ereğlisi mevkiinde iken babasının huzuruna çıkmak için otağa giren Şehzade Mustafa, cellatlar tarafından boğularak idam edildi. Oğlunu idam ettiren Kanuni Sultan Süleyman'ın buna zaman geçtikçe çok üzüldüğü ve pişmanlık duyduğu gerek Osmanlı gerekse Batı kaynaklarında açık şekilde belirtilir. Ayrıca bu olay dolayısıyla Taşlıcalı Yahya gibi bazı şairler tarafından ağır sözlerle eleştirildiği halde sesini çıkarmadı. Çocukluk arkadaşı Beşiktaşlı Yahya Efendi'nin bu mesele yüzünden onunla konuşmadığına dair menakıbnamelere konu olan bilgiler de bulunuyor.

Sultan Süleyman harekatını sürdürerek Halep’e ulaştı, fakat 27 Kasım 1553’te üzerine çok titrediği oğlu Cihangir hayatını kaybetti. Kaynaklarda iki oğlunu peş peşe kaybeden padişahın büyük bir ümitsizliğe kapıldığı ve bunun izlerini uzun süre üzerinden atamadığı belirtilir.

1 Haziran 1555'te Şah Tahmasb'ın elçileriyle Amasya Antlaşması imzalandı. Kanuni'nin barış şartlarını da içine alan Tahmasb’a yolladığı mektupta dini meselelere vurgu yapıp, aşırı uç Şiiler'in Hazreti Aişe'ye ve 3 halifeye karşı olan küfürlerinin yasaklanmasını istedi.

Şehzade Mustafa'nın idamından sonra görevden aldığı Rüstem Paşa'yı Hürrem Sultan'ın tesirinde kalarak 29 Eylül 1555'te yeniden göreve getirdi.

7 Haziran 1557'de Mimar Sinan'a inşa ettirdiği Süleymaniye Camisi tamamlandı, cuma namazını da Süleymaniye'de kılarak açılışını yaptı.

1558'de çok sevdiği eşi Hürrem Sultan'ın ölümü Kanuni'yi üzerken bu olayın ardından Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim'in sancak yerlerini Amasya ve Konya olarak değiştirdi. İki kardeşin 1559'da Konya ovasında yaptığı savaşı Selim kazandı. Önce Amasya'ya çekilen Bayezid, Kanuni'nin sefer hazırlıklarını haber alınca Safeviler'e sığındı. Bayezid ve oğullarının teslimi için Şah Tahmasb'a önemli miktarda para ve tavizler verildi. Şehzade Bayezid, 23 Temmuz 1562'de oğullarıyla birlikte idam edilip Sivas'ta defnedildi.

70 yaşında çıktığı son seferinde vefat etti

1565 yılındaki Malta bozgunu sonrası Osmanlı'nın Batı'daki imajı yara alırken Kanuni, kötü izleri silmek için yeni bir sefer hazırlığına girişti. Kanuni, 1 Mayıs 1566'da Eyüp Sultan'ın türbesini ziyaret ettikten sonra sefer için yola çıktı.

Zigetvar Kalesi kuşatılırken Kanuni'nin otağı da hakim bir tepeye kuruldu.

Gut (nikris) hastalığı iyice ilerlemesine rağmen savaş meydanından ayrılmayan Kanuni Sultan Süleyman, 7 Eylül 1566'da kalenin alınışını göremeden vefat etti. Kuşatma sürerken iç organları çıkarılan naaşı, misk ve amber kokuları sürülerek tahtın altına gömüldü. Kalenin düşmesinin ardından 42 gün gömülü olan naaşı arabaya konuldu ve padişah yaşıyormuş gibi davranıldı. Kendisine haber gönderilen yeni şehzade II. Selim'in Belgrad'a gelişi üzerine vefat haberi resmen ilan edildi.

Süleymaniye Camisi'nde 23 Kasım'da Şeyhülislam Ebussud Efendi'nin kıldırdığı cenaze namazının ardından, naaşı caminin kıble tarafındaki türbesine defnedildi.

Kanuni'nin yoğun askeri ve siyasi faaliyetleriyle Osmanlı, Cihan İmparatorluğu haline geldi.

Kanuni Sultan Süleyman dönemi, Avrupa'nın siyasi coğrafyasını derinden etkiledi. Osmanlı bu dönemde Avrupa devletler dengesinde belirleyici bir rol üstlendiği gibi modern Avrupa'nın oluşumunda da pay sahibi oldu.

İmparatorluğun sınırlarının ulaştığı toprakların dışında Kuzey Afrika içlerinden Habeşistan'a, Yemen'e, Hindistan'a, kuzeyde Rus steplerine kadar çok geniş bir sahaya hakim oldu.

Osmanlı İmparatorluğunu yüz ölçümü olarak en çok büyüten padişah olan Kanuni Sultan Süleyman, 6 milyon 557 bin kilometrekare olarak devraldığı toprakları 14 milyon 983 bin kilometrekareye çıkardı.

Mimar Sinan'a İstanbul'da abidevi yapılar inşa ettirdi

Kanuni Sultan Süleyman, ömrünün son dönemine kadar devam eden av merakı ve uzun seferleri dolayısıyla imparatorluğun çeşitli bölgelerini tanıdı, doğuda ve batıda pek çok yeri gördü, şehir ve kasabaları dolaştı. Bu bakımdan Kanuni, imparatorluğunu coğrafi temelde de bizzat gezerek tanımış son Osmanlı padişahı kabul ediliyor.

Devrinde yaptığı reformlar, bürokrasinin şekillenmesi ve kanunlar Osmanlı'yı güçlü bir şekilde dönüştürdü.

Kanuni Sultan Süleyman Han adına yazılmış Süleymannameler'de ve Şehnamelerde onun askeri liderliği ön plana çıkarılmıştır. Padişah Gazi Sultan, Adil Hükümdar, İslam'ın Koruyucusu ve Savunucusu, edebiyat ve sanat hamisi sıfatlarıyla övüldü.

Hükümdarlığı döneminde imparatorluğun birçok bölgesine önemli cami ve imarethaneler yaptırdı. Özellikle Mimar Sinan'a İstanbul'da abidevi yapılar inşa ettirdi.