Çin'de cepteki 'sosyal konfor' özel hayatı devlet denetimine sunuyor

ANKARA - Tevfik Durul

Çin'de çok sayıda sosyal paylaşım platformu, mobil uygulama ve ödeme yönteminin özelliklerini tek bir veri tabanında birleştiren "WeChat", vatandaşların hayatını kolaylaştırırken, kullanıcılara kişisel mahremiyetten vazgeçmeleri şartını koşuyor.

Kullanıcı sayısı bir milyarı aşan uygulama, Çinlilerin yaşamında "sosyal konfor" alanı açıyor ancak bununla birlikte insanların özel hayatlarındaki sınırların giderek daralmasına neden oluyor.

Çinli teknoloji firması Tencent tarafından 2011'de geliştirilen WeChat, başlangıçta Whatsapp benzeri bir sohbet uygulaması olarak sunulmuştu.

Beyaz sohbet baloncukları içerisinde iki fıstık yeşili rengindeki noktayla temsil edilen, tasarımıyla üst üste iki çift gözü andıran Wechat ikonu, birkaç yıl içinde Çinlilerin en çok karşılaştığı semboller arasına girdi.

Bu sosyal paylaşım platformunun kullanıcıları, WeChat ikonunda temsil edildiği üzere bazı gözlerin sürekli üzerlerinde olduğu bir yaşamı kabullenmek zorunda.

ABD menşeli sosyal medya araçlarına erişim yasak

Çin'de Facebook, Youtube, Whatsapp, Instagram ve Twitter gibi ABD menşeli sosyal medya araçlarına erişim yasakları bulunuyor.

Bu nedenle yurt dışı kaynaklı sosyal medya aplikasyonlarına alternatif olarak ortaya çıkan Wechat, Çin yönetiminin teknolojiyi sosyal denetim aracı olarak kullanabilmesine de fırsat veriyor.

Çin komünist Partisi (ÇKP) tarafından yönetilen ülkede hükümet, bu uygulamayı kullanan herkesten, her yerde ve her şekilde haberdar olabilme imkanını elinde tutuyor.

"Kişisel veriler kullanıcının izni olmadan paylaşılabilir"

Uygulamanın güncel gizlilik politikası uyarınca, "kişisel verilerin bazı durumlarda kullanıcının izni dışında üçüncü taraflarla paylaşılabileceği" maddesine onay mecburiyeti var.

10 maddelik bu şartnamenin ilk beş bölümünü kapsayan "topladığımız bilgiler, veri depolamanın konum ve zaman aralığı, veri güvenliği, verileri nasıl kullandığımız ve istisnai taraflar" başlıklarında, "Kişisel bilgiler, ilgili yasa, yönetmelik ve ulusal standartlara uygun olarak, bazı durumlarda kullanıcının rıza ve bilgisi dışında paylaşılabilir, veri transferi yapılabilir veya kamuya açıklanabilir." ifadesi tekrarlanıyor.

Söz konusu bölümlerdeki "ek olarak" diye başlayan cümlelerde, "kişisel bilgilerin, ulusal güvenlik, milli savunma, kamu güvenliği, kamu sağlığı, devlet çıkarları, cezai soruşturma, kovuşturma, yargı ve yargı usulünü doğrudan ilgilendiren durumlarda" kullanıcının bilgi ve onayı dışında paylaşılabileceği uyarısı beş defa yineleniyor.

Uygulamanın güncel gizlilik politikasında kişinin rızası dışında veri paylaşımını bağlayan koşullar, "kullanıcının kendisinin veya diğerlerinin yaşam, mülkiyet ve itibar gibi meşru haklarını korumak içinse bilgilerin kullanıcının kendisi tarafından gizlendiği, bilgilerin devlet raporları gibi gizli belgelerden toplanan içeriklerden alıntılanması durumu vesaire" gibi neredeyse her konuyu kapsayan maddeler halinde sıralanıyor.

Veri depolayan diğer sosyal paylaşım platformlarında da zaman zaman kişisel bilgilerin hükümet organlarının talebi üzerine paylaşıldığı durumlar olduğu itiraflarla ortaya çıksa da bu resmi olarak ve bu denli "pratik" bir şekilde yapılamıyor.

WeChat, aylık 1 milyar 82 milyon aktif kullanıcı sayısı ve milyarlarca dolarlık piyasa değeriyle dünyanın en çok kullanılan sosyal platformları arasına girmiş durumda.

Bu uygulamanın Çin dışındaki kullanıcı sayısının da yaklaşık 200 milyon olduğu belirtiliyor. Söz konusu gizlilik politikası, diğer ülkelerdeki kullanıcıları da kapsıyor.

Çin'in sosyal medya platformunu yabancı muadillerinden ayıran diğer bir unsur ise çok sayıda uygulamanın özelliğini tek bir veri tabanında birleştirmesi şeklinde öne çıkıyor.

Sohbet, durum ve görsel paylaşımı gibi sıradan özelliklerin yanı sıra geliştirdiği mobil ödeme yöntemi "WeChat Pay" ile de vatandaşların cüzdanına giren uygulama, ayrıca Apple Store ve Android Market'e alternatif olarak geliştirdiği yaklaşık 1 milyon "mini program" ile her sosyal sınıf ve yaş aralığından bireye ulaşıyor.

Kullanıcılar, WeChat hesaplarındaki sohbet pencerelerinden arkadaşlarına WeChat Pay ile para yollayabiliyor, lokantada arkadaşlarıyla yediği yemeğin ücretini "Alman usulü" olarak paylaşıp ödeyebiliyor, o gün kaç adım attığını, nereleri dolaştığını, kaç kalori yaktığını hesaplayabiliyor veya taksi çağırabiliyor.

Bunların yanı sıra uygulama içi mini programları kullanarak oyun oynayabilen, alışveriş yapabilen kullanıcılar, market ve hatta sokak satıcılarından aldıkları yiyeceklerin ücretini uygulama içinde bulunan kişiye özel kare kodları tarayarak ödeyebiliyor.

"WeChat halkı"

Ülkedeki diğer mobil ödeme yöntemi, e-ticaret devi Alibaba'nın geliştirdiği "Alipay" ile ülkeyi "nakitsiz toplum" geleceğine taşıyan "WeChat", mobil bir uygulamanın ötesine geçerek insanlar için mecburiyet haline geliyor.

Ülkedeki resmi kurumların da önemli duyurularını "resmi hesaplar" adı verilen kanallar aracılığıyla bu uygulama üzerinden yapmaya başladığı Çin'de WeChat, insanlar için zorunlu olma özelliğini giderek güçlendiriyor.

"WeChat halkı", dünyada kullanılan mobil uygulamalar arasında "en uzun ortalama ekran süresi" ile de dikkati çekiyor.

Dünya Ekonomik Forumu'nun Çince internet sitesinde yer alan verilere göre, bir Facebook kullanıcısı günde ortalama 22 dakika çevrimiçi olurken, WeChat kullanıcılarının ortalama ekran süresi 4 saati aşıyor.

Bu yönüyle 1,43 milyar nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkesi Çin'de vatandaşlar, zamanlarının önemli bir bölümünü "WeChat dünyasında" geçiriyor.

WeChat, kullanıcılarına sağladığı bu "konforun" karşılığında vatandaşlardan kişisel mahremiyetlerinden vazgeçmeleri şartını koşuyor.

Bununla da yetinmeyen Pekin yönetimi, söz konusu uygulamayı resmi bir kimlik olarak da tescillemek için girişimlerde bulunuyor.

Çin yönetimi, ülkenin güneyinde 2017 sonu itibarıyla başlattığı pilot uygulamayla WeChat'i resmi kimlik kartının elektronik versiyonu olarak tasarlama çalışmaları yürütüyor.

Firma, Guangdong eyaletinin başkenti Guangcou'daki yerel polisiyle geliştirdiği projeyle, akıllı telefonlara elektronik kimlik kartlarını entegre etme hedefini aşamalı olarak tüm ülkeyi kapsayacak seviyeye çıkarma arayışında.

Bu sayede sanal dünyada "kimin kim olduğu" yönündeki kafa karışıklıklarını, "Ben, gerçekten benim" ispatıyla çözmeyi planlayan hükümet yetkilileri, bu yolla gerçekten "kimi izlediğinden" tam anlamıyla emin olmayı amaçlıyor