Vatanı için şehadeti göze alan Mehmetçiğin kahramanlık mücadelesi: Sarıkamış Harekatı

Erzurum

22 Aralık 1914 ile 15 Ocak 1915 tarihleri arasındaki Sarıkamış Harekatı'nın 107'nci yılı dolayısıyla yurdun birçok yerinde düzenlenecek etkinliklerde şehitler anılacak. Harekatta şehit olanları anmak için ilçede her yıl ocak ayının ilk haftası düzenlenen etkinlikler kapsamında şehitleri temsilen kardan heykeller yapılacak. Yurdun çeşitli illerinden gelenlerin Sarıkamış'ta ecdadının izinden yürüdüğü etkinlik, 7-9 Ocak tarihlerinde gerçekleştirilecek.

Erzurum Teknik Üniversitesi (ETÜ) Rektör Yardımcısı ve tarihçi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, AA muhabirine, Sarıkamış'ta yaşanan kahramanlık mücadelesinin tarihte benzerinin olmadığını aktardı. Harekattaki strateji hatasını ve ordunun Rusları yay içerisine alma girişiminde uygulanan hataları kroki üzerinde anlatan Küçükuğurlu, "Sarıkamış Harekatı, 1914-1918 yılları arasındaki 1. Dünya Savaşı'ndaki en manidar, en hüzünlü, en acı verici hadiselerden biridir. Harekat Aralık 1914'te başladı ve Ocak 1915'te sona erdi. Yaşanan kayıplardan sonra 30 Aralık itibarıyla Sarıkamış'a ulaşan 9. ve 10'uncu Kolordu'daki askerlerimizin sayısı 2500'e kadar düşmüş ama önemli ve kahramanca mücadeleyi ölüm pahasına verdiler." diye konuştu.

Prof. Dr. Küçükuğurlu, harekatın başlamasının en önemli nedeninin 1 Kasım 1914'de Kafkas Cephesi'nden yapılan saldırılar sonucu Azap ve Köprüköy'de Osmanlı ordusunun Rusları geri püskürtmesi olduğunu söyledi.

Erzurum'dan hareket eden Osmanlı ordusu, Sarıkamış'ı kuşatacaktı

Rusların bu tarihten sonra Sarıkamış bölgesine çekilmek zorunda kalmasıyla Sarıkamış'ın ileri harekat olarak başlatılmasına karar verildiğini anlatan Küçükuğurlu, şöyle konuştu:

"Azap ve Köprüköy savaşlarında elde edilen başarılar Enver Paşa'yı tatmin etmemişti. Enver Paşa'nın gayesi, 1. Dünya Harbi başlangıcında 1914 sınırını aşıp Kars, Ardahan, Batum gibi bölgeleri ele geçirmek ardından Kafkasya'ya doğru fetihlere devam etmek, Orta Asya Türk dünyasıyla birleşmekti. O dönem coğrafyanın iklimin şartlarına uymayan planlamalarla bölgeye gelindi. Harekat 22 Aralık 1914'te başlatıldı. Sarıkamış Harekatı Planı'nda, Sarıkamış'ta ve civarında bulunan Rus askerleri özelikle 3. Ordu'ya bağlı 9. ve 10. Kolordularca kuzeyden kuşatılacak, cepheden de 11. Kolordu Sarıkamış'ın karşısında yani Rus ordusunun karşısında bulunacaktı. Asıl işi 9. ve 10'uncu Kolordu görecekti. Bu kolordular Tortum veya Erzurum civarından harekat ederek iki kol halinde Sarıkamış'ı kuşatacaklardı."

Küçükuğurlu, harekat planına göre Hafız Hakkı Bey komutasındaki 10. Kolordu'nun Erzurum'un Oltu ilçesinin ardından Şenkaya ilçesine bağlı Bardız'a gelmesi gerekirken kuşatma alanından uzaklaşarak çemberi genişlettiğini aktardı. Harekatta, 9. Kolordu'nun normal şartlarda Erzurum'un Aziziye ilçesine bağlı Çatak'tan ilerleyerek Bardız'a devam edeceğini söyleyen Küçükuğurlu, "İki kolordu Bardız'da birleşecek ve Sarıkamış'ı kuşatacaklardı. Fakat bu uygulama böyle olmadı. Ciddi hata yapıldı ve 10. Kolordu'nun askerleri kuşatmayı yaparken çok geniş yaylar çizdirilerek, uzun mesafeler yürütülerek Rus ordusunun arkasına sarkıtılmaya çalışıldı." diye konuştu.

Harekat uzayınca Ruslar yığınak yapmak için zaman kazandı

Küçükuğurlu, hazırlanan planın dışına çıkılmasının Ruslara hazırlık için zaman kazandırdığını ifade ederek şöyle devam etti:

"Planın dışına çıkılmasının çeşitli mahsurları oldu, birincisi bu uzun yürüyüşler Rus ordusuna zaman kazandırdı. Rus ordusu aslında Sarıkamış'ta çok zayıf durumdaydı. O zafiyetlerini 10. Kolordu'nun gecikmesi sırasında giderdi ve Sarıkamış'a lojistik ve askeri anlamda ciddi yığınak yaptı. İki ordu Bardız civarında birleşmesi gerekirken 10. Kolordu Oltu'dan sonra Ardahan'a doğru devam etti, halbuki Bardız'a inmesi lazımdı. Ardahan Kosor'a giden 10. Kolordu'nun cephe hattı genişlemiş oldu ve iki kolordu arasındaki irtibat neredeyse koptu. Aynı tarihlerde Hafız Hakkı Bey'in 24 Aralık'ta Kosor'da bulunduğu günlerde Enver Paşa da 9. Kolordu ile Bardız'a gelmişti. Enver Paşa, esirlerden alınan bilgilere göre Sarıkamış'ı kuşatabileceğini, taarruz yapmanın mümkün olabileceğini gördü ve taarruzu başlattı."

Prof. Dr. Küçükuğurlu, harekatta görev alan 9. Kolordu'nun verilen bütün emirleri sorunsuz yerine getirdiğini ve hepsinin tam bir kahraman olduklarını dile getirdi. Dönemin 9. Kolordu Komutanı İhsan Bey başta olmak üzere çok sayıda askerin ya soğuktan donarak ya da hastalanarak hareket kabiliyetini yitirdiğini aktaran Küçükuğurlu, İhsan Bey ve bazı askerlerin bu savaşta Ruslara esir düştüğünü söyledi.

10. Kolordu'nun büyük bölümü Allahuekber Dağlarında donarak şehit oldu

Küçükuğurlu, Ardahan Kosor'da bulunan Hafız Hakkı Bey'in de harekat sırasında Allahuekber Dağlarını aşıp Kars'ın Selim ilçesinden Sarıkamış'a geçip Rus ordusunu arkadan kuşatmayı amaçladığını ifade etti.

Hafız Hakkı Bey'in kuşatma planını geniş alana yaymasının beraberinde hataları getirdiğini belirten Küçükuğurlu, "Burada en büyük hatalardan birisi buydu. 26-27 Aralıkta bu zor coğrafya ve zor iklim şartlarında 3 bin rakımdan daha yüksek olan Allahauekber Dağlarında askerler 18 saat boyunca yürümek zorunda kaldı ve maalesef hemen hemen kolordunun tamamı burada donarak şehit oldu. Bu kolorduda yer alan 30. ve 31'inci tümenlerde 26 bin askerimiz varken Allahuekber Dağlarının diğer yamacına 27 Aralık'ta ulaşıldığında bu sayı 3 bine düşmüş, sadece 3 bin kişi Allahuekber dağlarını aşmış ve bu zafiyet daha fazla olarak düşünülmesi gerekir. 10'uncu Kolordu kendisine verilen görevleri ve talimatları yerine getirmediği gibi stratejik hata ve hedeflerinden dolayı bütün mevcudunu kaybetti."

Enver Paşa'nın çizdiği harekat planına uyulması halinde tarihi akışın da değişebileceğini vurgulayan Küçükuğurlu, sözlerini şöyle tamamladı:

"10. Kolordu Sarıkamış'a inseydi, Sarıkamış'ı kuşatmış olan Enver Paşa'ya yardım edecekti. Hafız Hakkı bey yoluna devam ederek Selim'i almaya çalıştı ve yaklaşık 4 gün sonra Sarıkamış'a gelmişti, fakat iş işten geçmişti. Harekatta çok cüzi başarılar elde edilmiş, Narman bölgesi bizim tarafımıza geçiyor ama bu yeterli olmuyor, Sarıkamış'tan öteye gidilemiyor. Askerimiz, kış şartlarından dolayı yok oluyor, sonuç olarak 3. Ordu'muz ciddi kayıplar vermiştir. Gerek Fevzi Çakmak gibi önemli isimler gerekse yapılan son bilimsel çalışmalar, harekatta görev alan 120 bin askerimizden 60 bininin hayatını kaybettiğini belirtir. Bunların içinde esirler ve Allahuekber Dağlarında donarak can verenler de vardır. Diğer taraftan 40 bin civarında hasta ve yaralı askerimiz mevcuttur. Bu durumda, harekat nedeniyle yaklaşık yüz bin askerimizin savaş dışı kaldığını söyleyebiliriz."