Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin bağımsızlık talebi kabul edildi

Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin bağımsızlık talebi kabul edildi

Fener Rum Patrikhanesi'ndeki toplantıda, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin, Rus Ortodoks Kilisesi'nden bağımsızlık talebinin kabulü kararlaştırıldı.

İSTANBUL

Fener Rum Patrikhanesi'ndeki toplantıda, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin, Rus Ortodoks Kilisesi'nden bağımsızlık talebinin kabulü kararlaştırıldı. 

****

Ortodoks dünyasındaki bağımsızlık mücadelesi kiliseler arası ilişkileri gerdi

Ukrayna’nın bağımsız kilise talebi, Rus Ortodoks Kilisesi ile İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesini karşı karşıya getirdi.

ANKARA - TUĞRUL ÇAM

Ukrayna'daki Kiev Patrikhanesinin Rus Ortodoks Kilisesinden bağımsızlık talebi nedeniyle son dönemde Ortodoks kiliseleri arasındaki ilişkiler gerildi. Ortodoks dünyasında sonu merakla beklenen bu mücadelenin ise hem dini hem siyasi boyutları dikkati çekiyor.

Nüfusunun büyük bölümü Ortodoks olan 45 milyonluk Ukrayna'daki Kiev Patrikhanesi bağımsızlık talebini İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesine iletti. İstanbul'daki patrikhane de nisan ayında resmen süreci ele alma kararı verdi.

Kiev'in talebini İstanbul'daki kilisenin ele alması Fener Rum Patrikhanesinin Ortodoks ilahiyatındaki konumundan kaynaklanıyor. Dünya genelinde 250 milyondan fazla nüfusa sahip Ortodoks aleminde kilise içinde ekümenik (evrensel) sıfatını taşıyan Fener Rum Patrikhanesi, bu sıfatla eşit kiliseler arasında öncelikli konumda yer alıyor. Bu nedenle Kiev'in bağımsızlık talebini ele alıp karar vermede Ortodoks ilahiyatına göre yetkisi bulunuyor.

Fener Rum Patrikhanesi, Kiev'den gelen başvurunun ardından harekete geçerek bağımsızlık statüsünü hazırlamak üzere biri ABD'den diğeri Kanada'dan iki temsilcisini Kiev'e gönderdi. Kiev'deki patrikhanenin yetkilileri, temsilcilerin çalışmalarının 9-11 Ekim'de toplanması beklenen kilise kurulu anlamına gelen Sinod'a yetişeceğini belirtiyor.

Moskova Patrikhanesi ise Kiev kilisesinin bağımsızlık talebinde Fener Rum Patrikhanesinin aldığı tavır nedeniyle tepkili. Moskova Patriği Kirill, 31 Ağustos'ta İstanbul'da Fener Rum Patriği Bartholomeos ile görüştü ancak Patrik Kirill'in Patrik Bartholomeos'u ikna edebildiğine dair işaret bulunmuyor.

Nitekim Fener Rum Patrikhanesinin Kiev'e iki metropoliti göndermesi üzerine Moskova Kilisesi sert bir açıklama yaparak İstanbul'daki kilise ile ilişkileri kesebileceği tehdidinde bulundu.

Kiev'de halihazırda üç farklı Ortodoks kilisesi bulunuyor. Bunlardan biri Başpiskopos Filaret'in başında bulunduğu ve Ukrayna yönetiminin desteklediği Kiev Patrikhanesi, diğeri Moskova Patrikhanesine bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi, üçüncüsü ise Ukrayna (Otosefal) Ortodoks Kilisesi.

Fener Rum Patrikhanesinin Kiev’in bağımsızlığını onaylamasının Ukrayna’daki bölünmüşlüğü resmen artıracağı değerlendiriliyor.

Neden bağımsızlık istiyor?

Ukrayna’nın Rusya etkisinden “bağımsız bir kilise” istemesinin bugünkü siyasi çekişmelerin yanı sıra tarihi boyutu da bulunuyor. Bugünkü tartışmaların önemli olmasının nedenlerinden biri Orta Çağ'ın başlarında Hristiyanlığın bugünkü Slav coğrafyasının büyük bölümüne Kiev üzerinden yayılmış olması.

Hristiyanlık, henüz Rusya ya da Ukrayna devletlerinin olmadığı 10’uncu yüzyılda Doğu Avrupa ve Karadeniz’in kuzeyine ulaştı. Bugünkü Ukrayna daha sonra Rus İmparatorluğu'nun içinde yer aldı ve 17’nci yüzyılda Ukrayna Kilisesi Moskova’nın etkisi altına girdi.

Sovyet döneminde kiliselerin etkileri azaldı ancak Sovyetler Birliği’nin dağılmasından ve Ukrayna’nın bağımsızlığını kazanmasından sonra Kiev’in milli bir kimlik oluşturma çabasıyla “bağımsız bir Ukrayna Kilisesi” oluşturma fikri öne çıktı. Bu nedenle Ukraynalı önde gelen bazı din adamları Kiev Patrikhanesinin Moskova’nın etkisinden kurtulmasını ve bağımsız olmasını istediler. Ukrayna’da bugün iktidarda bulunan Batı yanlısı yönetim de bu fikri destekliyor.

Ayrıca, 2014’te Rusya yanlısı yönetimin halk hareketiyle devrildiği Ukrayna’da Batı yanlılarının iktidarı almasından sonra Rusya Kırım’ı yasa dışı şekilde ilhak etti. Ukrayna’nın doğusunda Donbas adı verilen bölgede de Rusya yanlısı ayrılıkçı hareketin başlamasıyla çatışmalar çıktı ve bugüne kadar binlerce kişi hayatını kaybetti. Donbas bölgesinin bir bölümü, halen Donetsk ve Luhansk’ta yönetim ilan eden ayrılıkçıların kontrolünde bulunuyor.

“İstanbul Patrikhanesi aracılığıyla Batı nüfuzu savunuluyor”

Ortodoksluk üzerine birçok kitabı ve makalesi bulunan Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elçin Macar, AA muhabirinin sorularını yanıtlarken, bugünkü mücadelede asıl kırılma noktasının Doğu Bloku’nun yıkılması olduğunu anlattı.

Macar, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesinin bu mücadeledeki yeri konusunda şunları söyledi:

“Doğu Bloku'nun çöküşü ile Batı, sonradan Batı blokuna dahil olan bölgelerdeki kiliselerle İstanbul Patrikhanesi aracılığıyla ilgilenmeye başladı. Sovyet döneminde yer altına inmek durumunda kalan Rus kilisesi, 1990’lı yıllarla birlikte milliyetçileşti ve rejimle iş birliği yapar hale geldi. Bir tür rejimin korumasını alarak kendine ayrıcalık tanınmasını talep etmeye başladı.

Dolayısıyla (Batı bloğuna dahil olan) bu bölgeler üzerinde İstanbul Patrikhanesi aracılığıyla Batı nüfuzu ve Batılı değerlerin savunulması söz konusu. Bir de bunlara kuşkuyla yaklaşan esas itibarıyla da Moskova merkezli eski Sovyet coğrafyasını korumaya çalışan bir çizgi var. Kavganın özü bu. Bugün olması yeni bir şey değil, 1990'lı yıllardan beri beklenen bir şey.”

Ukrayna “milli kilisesini” istiyor

Macar, bu durumun neden son dönemde ortaya çıktığını ise şöyle anlattı:

“Birincisi Ukrayna gibi bir ülke Rusya ile savaşın eşiğine geldi ve dengeler pek eşit değil. Kuşkusuz Ukrayna’nın arkasında Avrupa'yı, Batı'yı görmek lazım. İkincisi, Ukrayna'nın bağımsızlığını kazanmasından beri ki bu Ortodoks dünyada çok olan normal bir şeydir, Ortodoks devletler bağımsız kiliselerini kuruyor. Aslında Ukrayna'nın talep ettiği de bu. Yani ‘Benim milli bir devletimin yanında milli bir kilisem olsun.’ diyor."

Fener Rum Patrikhanesinin 1996 yılında Estonya kilisesine özerklik vererek kendine bağladığını hatırlatan Macar, Moskova Kilisesinin o zaman buna çok sert tepki gösterdiğini ve "Ukrayna'nın provası" olarak değerlendirdiğini anımsattı.

“Aslında o kavganın altında Ukrayna yatıyordu. Yani bu kavganın buralara geleceği belliydi.” diyen Macar, bardağı taşıran damlanın ise 2016’da Girit’te toplanan Ortodoks Sinod’a Rus kilisesinin katılmaması olduğunu söyledi.

“İstanbul’un ağırlığı artacak”

Macar, “İstanbul'daki patrikhaneye baktığımda şöyle hissediyorum. ‘Bizim sinodumuzu baltaladı, madem öyle biz de artık bundan böyle ajandamızda olan şeyleri teker teker yerine getireceğiz.’ Bunu söylediklerini düşünüyorum. Biraz hızlanmasının ve bugün olmasının nedeni bu gibi geliyor bana." ifadelerini kullandı.

Fener Rum Patrikhanesinin Ukrayna kilisesinin bağımsızlık talebine olumlu yanıt verebileceği tahminini paylaşan Macar’a göre, böyle bir karar halinde Ortodoks dünyasında İstanbul’un ağırlığı daha da artacak.

Macar, “Prestij açısından zaten hep öyleydi ama daha perçinlemiş oluyor. Ondan da öte orası bağımsız olacak. İstanbul'un emri altında olmayacak. Ben Rus kilisesinin, dolayısıyla Rusya'nın nüfuzunun o bölgelerde azaltılacağını, azalacağını öngörüyorum. Bunun da aslında Doğu Bloku'nun çöküşünden beri izlenen ve istenen bir politika olduğunu düşünüyorum.” diye konuştu.

Macar, “Yani Rus Ortodoks Kilisesi, Fener Rum Patrikhanesine bir anlamda yenilmiş mi olacak?” sorusunu ise şöyle yanıtladı:

“Tabii. İşin ilginç olan yanı şu. Ben aslında bu adımı beklemiyordum. (Rusya Devlet Başkanı Vladimir) Putin'in en güçlü olduğu dönemler. Rusya'nın dünyanın başka yerlerinde güç gösterisi yaptığı dönemler. Yani artık 1990'larda değiliz. Buna rağmen bu adımın atılabiliyor olmasına şaşırıyorum ve beklemiyordum açıkçası.”

*****

Ortodoks dünyasında dinin siyasallaştığı tartışmaları

Ukrayna'nın bağımsız kilise kurma isteğini değerlendiren Hristiyan teolog ve uzmanlar, talebin Ortodoks kiliseleri arasında bölünmüşlük tartışmalarına yol açtığına ve son gelişmelerin siyasi boyutuna dikkati çekti.

ANKARA/ROMA - DMITRI CHIRCIU/ECENUR ÇOLAK

Ukrayna'nın milli değerlerini savunacak bağımsız kilise kurma isteği, Fener Rum Patrikhanesi ve Rus Ortodoks Patrikhanesi arasındaki ilişkileri kopma noktasına getirdi. İki patrikhane arasındaki çekişmenin gündeme gelmesi üzerine Hrıstiyanlığın siyasallaştığı ve politik şartların öne çıktığını savunan uzmanlar, Kiev'in talebinin Ortodoks dünyasını bölebileceği görüşünü paylaşıyor.

Ukrayna'daki Kiev Patrikhanesi'nin bağımsızlığının tanınması talebini İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi'ne iletmesi üzerine Ortodoks kiliseleri arasında gerilen ilişkiler, Hristiyanlığın siyasallaştığı tartışmalarını gündeme getirdi.

Ortodoks kiliseleri arasında tarih boyunca süregelen mücadelenin yanı sıra son dönemde Ukrayna ile Rusya arasında yaşanan siyasi sorunlar, "bağımsız kilise" talebinin sadece dini ve tarihi nedenlere bağlı olmadığını ortaya koydu.

Rusya, Ukrayna ve Almanya'dan Hristiyanlık üzerine çalışmalar yürüten uzmanlar, Fener Rum Patrikhanesi'nin, Ukrayna kilisesinin bağımsızlığı yönünde Kiev'e temsilci göndermesi sonrasında Rus Ortodoks Kilisesi ile kopma noktasına gelen ilişkileri AA muhabirine değerlendirdi.

Kiev İlahiyat Akademisi Rektör Yardımcısı Aleksandr Trofimiuk, "milli kilise" kurma mevzusunun yaklaşık 20 yıldan bu yana gündemde olduğunu belirterek, "Bağımsız kilise ancak bağımsız ülkede olabilir. Ukrayna, bağımsız bir ülke olduğu için bağımsız kilisesini de kurmayı hak ediyor." dedi.

Trofimiuk, Kiev Patrikhanesi'nin bağımsızlık talebini İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi'ne ilettiğini hatırlattı.

Ortodoks ilahiyatına göre, Fener Rum Patrikhanesi'nin Kiev'in bağımsızlık talebine karar verme yetkisinin bulunduğunu dile getiren Trofimiuk, Rum Patrikhanesi'nin attığı adımlarda kararlı olduğunu ve Moskova Patrikhanesi'nin de bu mücadeleyi kaybettiğini savundu.

İki patrikhane arasındaki egemenlik mücadelesinin uzun yıllardır sürdüğünü ifade eden Trofimiuk, şunları kaydetti:

"Yunanistan'ın Girit Adası'nda 2016'da Fener Rum Patriği Bartholomeos'un önderliğinde düzenlenen Ortodoks Konsili'ne 14 kiliseden temsilci katıldı fakat Moskova Patriği başta olmak üzere Bulgaristan, Gürcistan ve Suriye patrikleri katılmadı. Bu durum, Moskova Patrikhanesi ve onu destekleyen kiliselerin, Bartholomeos'un Ortodoks camiasındaki üstünlüğünü kabul etmemesi anlamına geliyor."

"Moskova, Ukrayna'daki cemaatleri ideolojik kalkan olarak kullanıyor"

Ukrayna'nın Moskova'dan bağımsız kilise olma kararının siyasi boyutu olduğunu Trofimiuk, "Moskova, Ukrayna'da kendisine bağlı cemaatleri ideolojik kalkan olarak kullanıyor. Bu cemaatler, savaşın devam ettiği Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinin ayrılıkçı güçlerini propaganda yaparak destekliyor." dedi.

Trofimiuk, Ukrayna'daki Moskova Patrikhanesi'ne bağlı bazı piskopos ve papazların da Ukrayna Kilisesi'nin Moskova'dan bağımsız olmasını desteklediğini öne sürdü.

Diğer ülkelerde de benzer sorunların olduğunu söyleyen Trofimiuk, "Zamanında Sırp Ortodoks Patrikhanesi'nden bağımsızlığını ilan eden Makedonya Bağımsız Kilisesi de Makedonya ile Yunanistan arasındaki isim meselesi çözüldükten sonra resmiyetini kazanabilir." değerlendirmesinde bulundu.

"Fener Rum Patrikhanesi'nin bağımsızlığa ilişkin yol haritası açıklanmadı"

Rus Ortodoks Kilisesi Teologu Andrey Kuraev de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla, Ukrayna'da Kiev Patrikhanesi başta olmak üzere birçok bağımsız cemaatin kurulduğunu belirterek, "Fener Rum Patrikhanesi, ilk önce Ukrayna'daki bağımsız cemaatler arasında birliği sağlamalı. Bu iş kolay değil." dedi.

Fener Rum Patrikhanesi'nin, Ukrayna kilisesinin bağımsızlık kararına ilişkin yol haritasını henüz açıklamadığına işaret eden Kuraev, Fener Rum Patrikhanesi egemenlik sınırlarını genişletmeye çalışırken, Moskova Patrikhanesi'nin sınırlarını korumaya çalıştığını savundu.

Daha önce de Estonya'da benzer bir durumun yaşandığını hatırlatan Kuraev, bu çeşitli ihtilaflar üzerine Fener Rum Patrikhanesi ve Moskova Patrikhanesi arasındaki ilişkinin bozulduğuna dikkati çekti.

Kuraev, "Benzer ayrılıkçı milli hareketler Belarus, Moldova ve diğer ülkelerde de var. Benzer senaryolar o ülkelerde de er ya da geç yaşanabilir." dedi.

"Ortodoks dünyasında parçalanmaya yol açabilir"

Almanya'daki Münster Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Thomas Bremer ise gidişatın diğer Ortodoks kiliselerinin nasıl davranacağına bağlı şekilleneceğini söyledi. Bremer, "(Ukrayna kilisesi) Her iki kiliseden birinin tarafında mı yer alacak yoksa tarafsız kalmaya mı çalışacak. En kötü senaryo ise bunun Ortodoks dünyasında bir parçalanmaya yol açması." ifadelerini kullandı.

Genel Kilise, Doğu Kilisesi Çalışmaları ve Barış Araştırmaları Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bremer, Fener Rum Patrikhanesi'nin geçmişte de kiliselere bağımsızlık verdiğini hatırlatarak, 16. yüzyılda Rus Ortodoks Kilisesi'nin, 1920'li yıllarda ise Polonya ve Sırbistan Ortodoks Kiliselerinin bağımsızlık kazandığını anımsattı.

Tüm bu kararların ilgili kiliselerin iradesine karşı değil, tam aksine isteği üzerine alındığını vurgulayan Bremer, Ukrayna'da da bu konunun halihazırda tartışıldığını anlattı.

Bremer, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'ne bağımsızlık verilmesinin, Ortodoks dünyasına etkisini diğer kiliselerin tavrının belirleyeceğini kaydetti.

Bu gibi kararların alınmasında "politik şartların" her zaman rol oynadığının altını çizen Bremer, ancak bu olayda kiliseyle ilgili nedenlerin daha önemli olduğunu savundu.

Bremer, "Fakat yine de Kırım'ın ilhakı ve ardından ülkenin doğusunda devam eden savaşla ilgili Ukrayna'nın özel durumu ve Rusya ile ilişkileri de unutulmamalı." diye konuştu.

Rus Kilisesi'nin bu konudaki tutumunda dini ve siyasi etkenlerin iç içe geçmiş olduğuna işaret eden Bremer, "Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin bağımsızlığı, Rus Ortodoks Kilisesi'ni önemli ölçüde zayıflatacağı için kimileri güç faktörünü de dahil edebilir fakat sonuçta din yine de daha önemli." dedi.

Bremer, hem Fener Rum Patrikhanesi'nin hem de Moskova Kilisesi'nin olayla ilgili birbirlerini suçladığını söyledi.

Nüfusunun büyük bölümü Ortodoks olan 45 milyonluk Ukrayna'daki Kiev Patrikhanesi bağımsızlık talebini İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi'ne iletmiş, İstanbul'daki patrikhane de nisan ayında resmen süreci ele alma kararı vermişti.

Moskova Patrikhanesi ise Kiev Kilisesi'nin bağımsızlık talebinde Fener Rum Patrikhanesi'nin aldığı tavır nedeniyle tepkili. Fener Rum Patrikhanesi'nin bağımsızlık statüsünü hazırlamak üzere Kiev'e iki temsilci göndermesi üzerine Moskova Kilisesi sert bir açıklama yaparak İstanbul'daki kilise ile ilişkileri kesebileceği tehdidinde bulunmuştu.