Türkiye 13 yıl aradan sonra "koalisyonu" tartışıyor

Türkiye çok partili hayata geçtiği günden bu yana, en kısası 2 ay en uzunu ise 3,5 yıl süren koalisyon hükümetleri deneyimi yaşadı.

TBMM (AA) - Türkiye'de, 30 Ekim 1923 tarihinden bu yana 62 hükümet görev yaptı. Bu hükümetler arasında iki ya da daha fazla sayıda partinin katılımıyla oluşan koalisyon hükümetleri de yer aldı. Ayrıca Türkiye, siyasi tarihinde geçici hükümetler, partilerüstü ve azınlık hükümetleri deneyimi de yaşadı.

Koalisyon deneyimlerinde, iki ya da daha fazla partinin, ileride karşılaşacağı anlaşmazlıkları da gidermek amacıyla, koalisyon protokolü yapıldı.

Koalisyon hükümetleri, söz konusu protokolün ardından kısa sürede hükümet programı hazırlanıp kabine listesinin açıklanmasından sonra güvenoyu alarak göreve başladı.

Koalisyonlar; hükümet içi anlaşmazlıklar nedeniyle partilerden birinin çekilmesi, başbakanın istifası,koalisyon süreci içinde gerçekleşen seçimler nedeniyle partilerin temsil oranının düşmesi gibi nedenlerden dolayı sona erdi.

En uzun süre 3,5 yıl

İlk koalisyon hükümetini, 20 Kasım 1961 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Adalet Partisi (AP) milletvekilleri oluşturdu. Bu koalisyonun ömrü yaklaşık 7 ay sürdü.

İkinci koalisyon hükümeti ise 25 Haziran 1962'de, CHP, Yeni Türkiye Partisi (YTP), Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKPM) ve bağımsız milletvekilleri arasında kuruldu. Bu hükümet, 25 Aralık 1963 yılına kadar görevde kaldı.

Bir sonraki koalisyon hükümeti, 25 Aralık 1963'te CHP milletvekilleri ile bağımsız milletvekillerinin katılımıyla oluşturuldu. Hükümet yaklaşık 14 ay görev yaptı.

Daha sonra 20 Şubat 1965 tarihinde AP-YTP-CKMP-MP koalisyonu kuruldu. Koalisyon 8 ay görevde kaldı.

Türkiye'deki diğer bir koalisyon hükümeti de 1974 yılında CHP ile Milli Selamet Partisi (MSP) arasında kuruldu ve yaklaşık 2 yıl görevde kaldı.

Adalet Partisi (AP), Milli Selamet Partisi (MSP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) ise 1975 yılında koalisyon hükümeti kurdu. Hükümetin ömrü 27 ay sürdü.

Diğer bir koalisyon, 21 Temmuz 1977 yılında AP, MSP ve MHP milletvekillerinden oluştu. Hükümet, 5 Ocak 1978 tarihine kadar, 6 ay görev yaptı.

CHP'nin 1978'de bağımsız milletvekilleriyle oluşturduğu hükümetin görev süresi yaklaşık 2 yıl sürdü.

Bir başka koalisyon hükümeti de 20 Kasım 1991 tarihinde,  DYP ile SHP arasında kuruldu. Hükümet, 16 Mayıs 1993 tarihine kadar, 18 ay görevde kaldı.

DYP ve SHP, 1993 yılında yeniden koalisyon hükümeti oluşturdu. Hükümet bu kez 28 ay ülkeyi yönetti.

DYP, 1995 yılında ise CHP ile koalisyon hükümeti kurdu. Hükümetin ömrü 4 ay sürdü.

Anavatan Partisi (ANAP) ile DYP'nin 1996 yılında kurduğu koalisyon hükümetinin görev süresi 3 ay sürdü.

Ardından Refah Partisi ile DYP arasında koalisyon kuruldu. Bu hükümet de 1 yıl görevde kaldı.

Ülkede 30 Haziran 1997 tarihinde kurulan koalisyon hükümeti ise ANAP-DSP-Demokrat Türkiye Partisi (DTP) milletvekillerinden oluştu. Bu hükümetin ömrü de yaklaşık 18 ay oldu.

DSP-MHP-ANAP koalisyon hükümeti ise 28 Mayıs 1999 tarihinde kuruldu, 18 Kasım 2002 yılına kadar, 3,5 yıl görevde kaldı.

Necmettin Erbakan'ın başındaki RP-DYP Hükümeti, 28 Şubat sürecinde, iki partinin yaptığı koalisyonprotokolü çerçevesinde görevi, DYP Genel Başkanı Tansu Çiller'e devretmek üzere istifasını Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e verdi. Ancak Demirel, hükümeti kurmak için Çiller yerine ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz'ı görevlendirdi.

Türkiye çok partili hayata geçtiği günden bu yana, en kısası 2 ay en uzunu ise 3,5 yıl süren koalisyonhükümetleri deneyimi yaşadı.

Hükümetin kurulma süreci

Anayasa uyarınca Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, Meclis'te en fazla sandalyeye sahip parti olan AK Parti'nin Genel Başkanı  Ahmet Davutoğlu'na 63. Hükümeti kurma yetkisi vermesinin ardından, yeni hükümetin 45 gün içinde kurması gerekiyor.  Davutoğlu, partisinin seçimlerde 276 milletvekiline ulaşamaması nedeniyle, yeni hükümeti kurmak için diğer üç siyasi parti ile görüşmeler yapacak. Davutoğlu, hükümeti kuramazsa Cumhurbaşkanı yeni görevlendirme yapabilecek.

Bakanlar Kurulu'nun güvenoyu alamaması veya güvensizlik oyu ile düşürülmesi hallerinde 45 gün içinde, yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı ya da kurulduğu halde güvenoyu alamadığı takdirde, Cumhurbaşkanı TBMM Başkanı'na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.

Anayasa'ya göre seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilecek ve Cumhurbaşkanı, geçici Bakanlar Kurulu'nu kurmak üzere bir Başbakan atayacak. Geçici Bakanlar Kurulu'na, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanlarının, TBMM'deki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasi parti gruplarından oranlarına göre alınması öngörülüyor.  Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını TBMM Başkanı tespit ederek Başbakan'a bildirecek. Teklif edilen bakanlığı kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, TBMM içinden veya dışından bağımsızlar atanacak.  Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmi Gazete'de ilanından itibaren 5 gün içinde kurulacak. Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyu aranmayacak. Geçici Bakanlar Kurulu, seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar görev yapacak.

Cumhurbaşkanı tarafından hükümeti kurmakla görevlendirilen milletvekilinin, 45 gün içinde yeni oluşturacağı kabine üyelerini Cumhurbaşkanı'na sunmasının ardından belirlenecek bir günde TBMM Genel Kurulu'nda, oluşturulan hükümet için güvenoyu aranacak. Güven oylaması açık oyla yapılıyor. Başkanlık; 276 milletvekili güvensizlik oyu kullandığı takdirde Bakanlar Kurulu'na güvensizlik oyu verildiğini, aksi takdirde Bakanlar Kurulu'nun güvenoyu aldığını bildiriyor.

Bakanlar Kurulu'nun programı, Bakanlar Kurulu listesinin Cumhurbaşkanı'nca onaylandığı günden itibaren en geç bir hafta içinde görüşülecek. Programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra Bakanlar Kurulu programı görüşülecek, görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra güvenoylaması yapılacak.