Suriye'yi Nasıl Kaybettik?

402 yıllık vatan toprağı Suriye'yi kaybedimişimizin öyküsünü Mustafa Kemal Atatürk'ten dinleyin.

402 sene boyunca İstanbul'dan giden valilerin idare ettiği ve şimdi amansız bir iç savaşın hüküm sürdüğü Suriye'yi 1918'de kaybedişimizin Mustafa Kemal'in kaleminden öyküsü...

Murat Bardakçı Habertürk'te köşesinden Suriye'yi kaybedişimizin öyküsünü Mustafa Kemal Paşa'dan dinletti.

Yaşadığı içsavaşın sınır kasabalarımızdaki vatandaşlarımızı bile canlarından ettiği Suriye 402 sene boyunca toprağımız olmuş ama Şam'ı 1 Ekim 1918'de İngilizler'e terketmiştik. Mustafa Kemal Paşa, Şam'ı kaybetmemizin ardından İstanbul'a gönderdiği bu telgrafta Suriye'nin elimizden çıkışının sebeplerini ve sorumlularını yazıyor...

İNGİLİZLER VE ŞERİF HÜSEYİN'İN SURİYE'Yİ İŞGALİ

Suriye sınırındaki Ceylanpmar ilçemize önceki gün de top mermileri düştü, bir vatandaşımız hayatını kaybetti, üç kişi de yaralandı... İki seneden buyana yaşanan kanlı içsavaş yüzünden sınırlarımızdaki kasabaların bile artık top mermilerinin hedefi haline geldiği Suriye'nin elimizden çıkışı ile neticelenen savaşın öyküsünü bugün Mustafa Kemal Paşa'nm az bilinen bir telgrafından okuyacak, kanlı mücadelenin ayrıntılarını bizzat onun kaleminden öğreneceksiniz. 402 sene boyunca vilâyetimiz olan Suriye'yi biz 1918'de kaybettik ve Şam 1 Ekim günü İngiliz birlikleri ile isyancı Şerif Hüseyin'in adamları tarafından işgal edildi...

ÜZERİNDEKİ ENTARİYLE KAÇTI

Bağdat o tarihten daha önce, 11 Mart 1917'de düşmüş, Irak'ın Musul haricinde tamamı îngilizler'in eline geçmiş, çarpışmalar Filistin ve Suriye cephesinde yoğunlaşmıştı. Alman generali Liman von Sanders'in emrindeki Türk kuvvetleri, Fransızlar ile Şerif Hüseyin'in desteklediği İngiliz birlikleri karşısında 19 Eylül 1918'deki Nablus Savaşı'nı kaybettikten sonra geri çekildiler, von Sanders ertesi gün Nâsıra'da bulunan karargâhımıza yapılan İngiliz baskınında esir düşmekten son anda üzerindeki gecelik entarisi ile kaçıp kurtuldu, daha geriye çekildi ve Suriye'deki kasabalar peşpeşe İngiliz işgaline uğradı.

TAYİNİ PADİŞAH TEBLİĞ ETTİ

Mustafa Kemal, 19 Eylül'deki Nablus savaşı sırasında Yedinci Ordu'nun kumandanı idi. Paşa, Suriye'ye gitmeden önce, 9 Ağustos günü Yıldız Sarayı'nda Sultan Vahideddin ile biraraya gelmiş, hükümdara savaşın gidişâtı ve cepheler ile ilgili bazı tekliflerde bulunmuş, bir hafta sonra yeniden buluşmuşlar ve hükümdar Paşa'ya nazik bir şekilde "tekliflerini yerine getiremeyeceğini" söylemişti...

Mustafa Kemal, Sultan Vahideddin ile bu son buluşmasından bir hafta sonra Suriye'ye tayin edildi. Bir cuma selâmlığının ardından padişah tarafından yine huzura çağırıldı, Suriye'ye tayini bizzat padişah tarafından tebliğ edildi ve "Sizden talebim şudur: O tarafları düşman eline geçirmeyeceksiniz!.." sözleri ile uğurlandı.

AMERİKA'DAN ARACILIK İSTEDİK

26 Ağustos'ta Halep'e varan Mustafa Kemal iki gün sonra Nablus'a geçti ve Yedinci Ordu'nun kumandasını eline aldı. 19 Eylül sabahı General Allenby'nin emrindeki İngiliz birliklerinin aylardır beklenen genel taarruzu başladı. Mustafa Kemal'in Yedinci Ordusu çevrilme tehlikesine karşı önce Şeria Nehri'nin doğusuna çekildi, önceleri yavaş yapılan çekilme gün geçtikçe hızlandı; Şam'ın 1 Ekim'de düşmesi üzerine, İstanbul 5 Ekim'de ateşkes konusunda aracılık yapması için Birleşik Amerika'ya müracaat etti ve Halep'in de 26 Ekim'de elimizden çıkmasının ardından, 30 Ekim günü Mondoros'ta malûm mütareke imzalandı. Dört asır boyunca İstanbul'dan giden valilerin ve mutasarrıfların idare ettiği topraklar, böyle birkaç gün içinde elimizden peşpeşe kopup gidiverdi...

VAHİDEDDİN'İN ARŞİVİNDEN ÇIKTI

Saray, Nablus bozgunundan bir hafta kadar önce, 22 Eylül günü Mustafa Kemal'i "Fahrî Yaver-i Hazret-i Padişâhî", yani "padişahın fahrî yaveri" ilân etmişti... Paşa 30 Ekim'de Liman von Sanders'in yerine Yıldırım Orduları Kumandanlığına getirilmiş, bir gün sonra Adana'ya geçmiş ve kumandanlığı devralmıştı... Mustafa Kemal, Halep'in îngilizler'in eline geçmesinden üç hafta kadar önce, 1918'in Enver (sağda) ve Mustafa Kemal Paşalar. 7 Ekim günü İstanbul'a bir telgraf göndermiş, 19 Eylül'de Nablus'ta yaşanan bozgunun sebeplerini ayrıntıları ile yazmış, birliklerimizin İngiliz hücumu karşısındaki savunmasını ve ric'atini anlattıktan sonra telgrafı "Artık, barıştan başka bir çare kalmamıştır" sözleri ile bitirmişti.

'ENVER'İN ÇEKİLMESİ LAZIM'

Bir-iki kaynak dışında pek bahsi geçmeyen bu telgrafın Sultan Vahideddin'in ailesi tarafından muhafaza edilen özel evrakı arasında bulduğum kopyasını bugün bu sayfada aynen yayınlıyorum. 'Enver başaramadı, artık çekilmesi lâzım' Mustafa Kemal Paşa'nın Suriye cephesindeki silâh arkadaşlarından olan General Ali Fuat Erden, yıllar sonra yayınladığı hatıralarında Paşa'nm cephede geçirdiği günlerde yaşanan bozgunların sorumlusunun Enver Paşa olduğuna inandığını yazacaktı: "...Yedinci Ordu Kumandanı Mustafa Kemal Paşa, bir gün Halep'te bana demişti ki: Harp iyi sevk ve idare edilmiyor. Enver, başkumandanlık vazifesini yapamıyor. Bu gidiş felâkete doğru bir gidiştir. Enver'in çekilmesi lâzım. Ben kendisine söyleyebilirim: 'Sen harbi iyi idare edemiyorsun. Çekilmelisin, senin yerine ben gelmeliyim'. Bu sözlere şaştım kaldım. Enver Paşa'ya böyle bir şey söylenebilir miydi? Bu, ihtilâl yapmak gibi birşey olurdu. Şöyle arzettim: 'Zât-ı devletiniz böyle söyleyebilirsiniz. Fakat Enver Paşa cevap olarak ince altın zincir takılı sağ elinin şehadet parmağını yanıbaşmdaki zile basar. Seryaveri (başyaveri) gelir. Ona 'Paşa hazretlerini yanımdaki odada misafir ediniz.

'BARIŞTAN BAŞKA ŞANSIMIZ YOK'

Kimse ile ihtilât buyurmayacaklardır (görüşmeyeceklerdir)!' diyecek olursa ne yaparsınız? Zât-ı devletiniz nasıl 'Sen çekilmelisin, senin yerine ben gelmeliyim' diyebilirse o da seryaverine böyle diyebilir'. Mustafa Kemal Paşa sustu. Hiçbir şey söylemedi, yalnız 'Hm' dedi ve muhavere kesildi' Atatürk ve General Ali Fuat Erden, 1937'de Trakya manevralarında. Mustafa Kemal Paşa'nın telgrafının Sultan Vahideddin'in evrakı arasından çıkan sureti. Mustafa Kemal'in telgrafı: 'Barıştan başka çare kalmadı' İşte Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Eylül 1918'deki Nablus bozgununun ve Şam'ın da 1 Ekim'de îngilizler'in eline geçmesinin ardından 7 Ekim günü Halep'ten İstanbul'a, saraya gönderdiği telgrafın tam metni: "...

'ORDUMUZUN GÜCÜ DÜŞMANA NAZARAN ÇOK GÜÇSÜZDÜ'

Eylül on dokuzuncu gecesi düşman evvelâ Yedinci Ordu'ya taarruz etmeye başladı. Düşmanın iki taarruzunu tevkif ettim (durdurdum). On dokuz sabahı garbımızda (batı tarafımızda) bulunan Sekizinci Ordu -Cevad Paşa- kısa bir düşman taarruzu karşısında birkaç saat zarfında inhilâl etti (dağıldı). Bundan dolayı Yedinci Ordu'nun sağ cenahı ve hatt-ı ric'ati (geri çekilme yolu) tamamen düşman tarafından tutuldu. Sağımızda bulunan Dördüncü Ordu -Mersinli Cemal Paşa- hissizliğin azamîsini ibraz etti (gösterdi). Elzem olan muavenetten istinkaf etti (gerekli yardımdan kaçındı).

Buna rağmen her taraftan düşmanla muharebe ederek, cenuba olan cephemi garba tebdîl (güneye olan cephemi güneye çevirerek) ve Vadi-i Şeria nehrinden orduyu geçirerek Cebel-i Aclûn dahilinde ve Der'a-Mezrib hattında ve oradan kemâl-i şeref ve namus ile gerek İngiliz takip kıtaatı (kıt'aları) ile ve gerek Şerif kıtaatı (kıt'aları) ile muharebe ede ede Şam'a kadar gittim. Orada, Liman Paşa'nın emriyle Şam'ın muhafazası için maateessüf Cemal Paşa'nın taht-ı emrine (emri altına) terk ile kendim de Riyak cephesini tutmak ve orada elde edeceğim kuvvetleri tensîk etmekle (düzenlemekle) tavzif eyledim (görevlendirdim). Cemal Paşa dahi, Şam'ı Rabu Boğazı'na kadar geldiğinden bîhaber kaldığı düşmanın cüz'i (az) kuvveti karşısında kendi ordusuyla beraber benim ordumu dahi terkederek yalnız başına Riyak'a geldi. Ben bundan sonra Riyak'ta teşkil ettiğim kuvvetleri şimale tahrik ederek (kuzeye doğru hareketlendirerek) Şam'da kalan kuvvetlerin dahi İsmet Bey taht-ı emrinde (emri altında) olarak şimale (kuzeye) hareketini emretmek için vasıta buldum.

Şimdi üç günden beridir orduyu yeniden Halep cenubunda (güneyinde) toplamakla meşgulüm. Düşmanın malûm fâikiyeti (bilinen üstünlüğü) karşısında ve bizim ordu namı altında tutulan beş-altışar bin neferimizin ric'ati (geri çekilmesi) tabii idi.

ENVER VE CEMAL PAŞAYA AĞIR HAKARET

Fakat bu ric'at (geri çekilme) daima bir şekil muhafaza edilerek icra edilebiliyor idi: Enver Paşa gibi bir ahmak müdir-i harekâtı umumiye (genel harekât müdürü) olmasa idi ve burada beş-on bin kişilik bir hey'et-i askeriyenin başında ilk top sadâsında ordusunu bırakıp kaçan ve şahsını kurtarmak için şaşkın tavuk gibi öteye-beriye iltica eden kumandan -Cevad Paşa- bulunmasa idi, hiçbir vaziyet-i askeriyeyi (askerî durumu) takdir edemeyen bir Dördüncü Ordu Kumandanı -Cemal Paşa- bulunmasa idi ve bunların başında muharebenin ilk gününden itibaren hiçbir tesir ve nüfuzu kalmayan bir grup karargâhı olmasa idi... Bu andan sonra, artık sulhten (barıştan) başka yapılacak birşey kalmamıştır. 7 Teşrinevvel 334 (7 Ekim 1918), Halep. Mustafa Kemal"