Sedat Yılmaz: Marketlere Gözaltı Baskısı Genişliyor

Ticaret Bakanlığı'nın denetimlerinin yanı sıra TBMM Anayasa Komisyonu Ali Özkaya marketler raporu hazırladı. TESK ise acil kanun teklifi bekliyor.

Sedat YILMAZ

Türkiye’de gıda destekli aylardır artışta olan manşet enflasyona yönelik ortaya çıkan zincir marketler etkisine dair tartışmalar sürerken son dönemde yoğunlaşan şikâyetler sebebiyle hükümet tedbirlerini yoğunlaştırdı. Ticaret Bakanlığı, müfettişlerini harekete geçirirken tüm vilayetlerdeki Ticaret Bakanlığı İl Müdürlükleri denetlemelerini bir üst kademeye çıkardı.

Uzun zamandır değişmesi istenen Perakende Yasası yeniden gündeme gelirken Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Anayasa Komisyonu Ali Özkaya marketlere yönelik hazırladığı raporu Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sundu. Zincir marketlerin temsilcileri ise denetimlere açık olduklarını, enflasyonun artışıyla ilgili marketlerin herhangi bir etkisinin olmadığını düşündüklerini belirttiler.

Market ve zincir marketlerin fahiş fiyat uyguladıklarına yönelik başvuru ve şikâyetlerin artması üzerine Ticaret Bakanlığı ürünlerdeki fiyat hareketinin tespiti için denetimlerin kapsamını genişletti. Bakan Mehmet Muş, 5 büyük zincir markette gerçekleştirilecek incelemeler için bakanlık müfettişlerini görevlendirdi.

Ürünler tek tek denetleniyor

Söz konusu çerçevede 81 vilayette bulunan Ticaret İl Müdürlükleri ekipleri marketlerin Fiyat Etiketi Yönetmeliği’ne uyup uymadıklarını üretimden tezgâha kadar takibe aldı. Ticaret Bakanlığı serbest rekabete ve piyasa şartlarına aykırı tüketicilerin mağduriyetine yol açtığı belirtilen piyasa hareketlerini yasal çerçevede önlemeye kararlı olduklarını, bu doğrultuda marketleri sıkı denetime aldıklarını açıkladı.

Türkiye’de en yaygın şube ağına sahip 5 büyük zincir markette yumurtadan süte, makarnadan pirince, sebze ve meyveden temizlik malzemelerine kadar geniş kapsamlı fahiş fiyat taraması yapılacağını açıklayan bakanlık, tüketicilerin mağduriyetine sebep olan fiyat hareketlerine yönelik incelemelerin neticeye alınıncaya kadar devam edeceğini hatırlattı.

Denetimlere Ticaret Bakanlığı yetkililerinin yanı sıra, Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü, İç Ticaret Genel Müdürlüğü ve İstanbul Ticaret İl Müdürlüğü yetkilileri de katılıyor. Yetkililer ürünlerde haksız fiyat hareketlerini tespit etmek amacıyla 3 ay geriye dönük olarak hem alış fiyatları hem satış fiyatları ve tedarikçilere ilişkin bilgiler kontrol ediliyor. Alınan neticeler Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu’na gönderiliyor.

Marketlere yönelik rapor

TBMM Anayasa Komisyonu Başkan Vekili Ali Özkaya, zincir marketlerin durumuyla alakalı bilgileri bir raporla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sundu. Rapor Ak Parti Genel Merkezi ile de paylaşıldı.

Sosyal medya hesabından da duyurduğu açıklamasında, fahiş fiyatlar konusunda zincir marketleri işaret eden Milletvekili Özkaya raporunda fiyat artışlarında zincir marketleri işaret ederken çözüm yollarını aktardı. Özkaya’nın raporunda zincir marketlere üretim, depolama, pazarlama, yerleşim ve fiyat uygulamalarına ilişkin bir sınır getirilmesi yer aldı.

Ali Özkaya, zincir marketlerin faydalarına karşılık gıda güvenliği konusunun öne çıktığını hatırlattığı raporunda, nüfusu 5 binden az olan yerlerde zincir marketlerin açılmasına izin verilmemesini, ulusal marketlerde üst şube sayısı, toplam alan ve şube alanının sınırlı olması, marketlerin tarım ve hayvancılık üretiminde olmaması, marketlerin istediği her ürünü değil, belirlenen ürünleri satması, marketlerin fason üretim yaptırmaması, malı kendisi üretmesi, ya da başka şirketlerin ürününü satması ve ürünleri depolama kapasitelerinin belirlenmesini istedi.

Perakende Yasası’na revize isteği

Ticaret Bakanlığı’na yapılan başvuru ve şikâyetler doğrultusunda zincir marketlerin enflasyonda ne derece etkili olduğunu öğrenmek maksadıyla yetkililerin harekete geçmesi Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu’nu (TESK) harekete geçirdi.

TESK Genel Başkanı Bendevi Palandöken yaptığı yazılı açıklamada, normalleşme sürecinde esnaf ve sanatkârın toparlanmaya çalıştığı bir dönemde piyasada gözlenen fiyat hareketlerinin takibini istedi. Palandöken, söz konusu olumsuzluğun ortadan kaldırılması konusunda Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin bir an önce TBMM’ye gelmesini istedi.

Palandöken, açıklamasında, “Ticari hayatta yaşanan kuralsızlıklar esnafımızın gelişmesini olumsuz etkiliyor. Onbinlerce şubede yüzlerce esnafın işini tek dükkanda yapan zincir marketlerin haftanın her günü açık olmasına artık son verilmeli” dedi.

Açıklamasında enflasyonla mücadelenin rekabet ile gerçekleşebileceğine vurgu yapan Bendevi Palandöken aksi takdirde fiyat artışlarının daha yükselebileceğini esnafın ve pazarların rekabet edebilmesi halkın cebine de yansıyacağını kaydetti.

Enflasyonla mücadelede etkili

Şok Marketler’in bağlı bulunduğu Yıldız Holding kuruluşu Pladis’in Yönetim Kurulu Başkanı Murat Ülker, Yıldız Holding perakende grubunun enflasyon rakamlarının altında bir fiyat politikası izlediğini, mesnetsiz fahiş fiyat uygulayan marketlerin ve üreticilerin denetlenmesinin enflasyonla mücadelede en etkili yöntemlerden biri olacağını bildirdi.

Perakende sektörünü regüle eden Sağlık Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, Enerji Bakanlığı ve diğer bakanlıklarının olduğuna ve marketlerin söz konusu çerçevede hareket etmesi gerektiğine işaret eden Murat Ülker, enflasyonla mücadeleye dikkat çekti.

Yıldız Holding Kurumsal İletişim Başkanlığı’ndan Murat Ülker’in marketlerle ilgili basına yaptığı açıklama gündeme getirilirken, “Murat Ülker’in basın mensuplarının zincir marketlerdeki fiyat tartışmalarına ilişkin değerlendirmesi, Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın zincir marketlerde denetimlerin artacağına yönelik açıklamasıyla yakın veya uzak bir ilgisi bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanımızın açıklamalarından günler önce yapılan bu değerlendirmenin; Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’a bir cevap niteliği taşıdığına yönelik yorum ve iddialar kesinlikle art niyetlidir” denildi.

Aynı açıklamada Murat Ülker’in, çok daha önce yapılan toplantıda Yıldız Holding perakende grubunun enflasyon rakamlarının altında bir fiyat politikası izlediğini vurgulamış ve mesnetsiz fahiş fiyat uygulayan marketlerin ve üreticilerin denetlenmesinin enflasyonla mücadelede en etkili yöntemlerinden biri olacağını ifade etmiştir” ifadelerine yer verildi.

Algıya müsaade edilemez

Gıda Perakendecileri Derneği Başkanı ve BİM İcra Kurulu Üyesi Galip Aykaç ise fiyat artışları ve denetimlerle ilgili açıklamasında, fahiş fiyatla perakendenin bir ilgisinin bulunmadığını bildirdi. Bir televizyon kanalında konuyla ilgili soruları cevaplayan Aykaç, sürecin bir algı yönetimi olduğunu, ancak algıya müsaade etmeyeceklerini, sektörün töhmet altında bırakılmaması gerektiğini söyledi.

Ticaret Bakanlığı ve diğer kamu birimlerinin şikayetlerin arttığı dönemlerde sık denetimlere başvurduğunu, herhangi bir suç unsuru bulunduğunda gerekeni yaptıklarını dile getiren Galip Aykaç, marketlerin enflasyonun artışına değil düşmesine sebep olan bir rekabet ortamı olduğunu, Merkez Bankası verilerine göre perakende sektörünün net kâr marjının 1.6’dan 1.2’ye düştüğünü hatırlattı.

Fiyat artışlarının sadece sebze ve meyve ile sınırlı olmadığına dikkat çeken BİM İcra Kurulu Üyesi Galip Aykaç sütten örnek vererek, çiğ süt fiyatlarını artırmasıyla peynir fiyatlarının yükseldiğini belirtti.

Bazı denetim şirket yetkilileri ise zincir marketlerin bakanlıklar eliyle denetlemesine yönelik yaptıkları açıklamalarda, üniversal marketlerde yer almak isteyen üreticiler, toptancılar veya aracıların önce bu marketlerin satın almaları ile fiyat ve şartlarda anlaşmaya vardıklarını konunun bu çerçevede ele alınması gerektiğini söylediler. Söz konusu anlaşmalar neticesinde üretici, toptancı veya aracıların gıda güvenliği başta kalite, iş sağlığı, çevre, etik gibi konularda periyodik denetimden geçmesi ihtiyacına vurgu yapan yetkililer, kamuoyunda olumsuz gelişmelere karşı marketlerin her an hazır olması gerektiğini kaydettiler.

Çekirdek veriler fiyat artışlarını durdurabilecek mi?

Ekonomide haftanın öne çıkan gelişme; Merkez Bankası’nın (TCMB) beklenmedik şekilde 100 baz puan faiz indirmesi ve döviz fiyatlarındaki tarihi seviyelerin görülmesi oldu. Gıda ve enerji fiyatlarına bağlı manşet enflasyonun hızının kesilmediği ortamda yükselişte perakende sektöründe faaliyet gösteren zincir marketlerin etkisinin olduğunun kamuoyunda tartışılması çeşitli yorumları beraberinde getirdi.

Bankalardaki mevduatlar bazında dolarizasyonda 17 Eylül haftası itibariyle yüzde 53’lük seviye korunuyor. Mevduatlar TL bazında 36,6 milyar lira artışla 1,76 trilyon liraya yükseldi. Döviz mevduatı ise 820 milyon dolar düşüşle 237,3 milyar dolara düştü.

Analistler TCMB’nin söylem değişikliği yapıp çekirdek verileri baz alarak faizi indirmesinin döviz cephesinde fiyat yükselişlerini geçici olarak devam ettirebileceğini, ancak yılsonuna doğru artan döviz girdisi ve faizlere yapılacak baskılar sebebiyle fiyat artışlarında bir durağanlığın olacağını raporladılar.

Analistler birçok ülkenin küresel enflasyonun etkisinde olduğunu, özellikle sürece bağlı gıda, enerji ve emtia fiyatlarındaki artışların geçici olmakla birlikte süreceğini, tüm merkez bankalarının da söz konusu geçici etkiler sebebiyle enflasyona çekirdek bakmaya çalıştıklarını söylediler. Analistler, çekirdek verilerin fiyatları nasıl baskılayacağı konusunun sürece bağlı olduğunu ifade ettiler.

Diğer yandan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gıda fiyatları ve zincir marketlerle ilgili açıklamasının yanında Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nın TBMM’de onaylanacağını açıklaması diğer taraftan ABD Merkez Bankası’nın (FED) Eylül toplantısında varlık alımlarını azaltacağını işaret etmesi gelişen ülke para piyasalarında dalgalanmalara sebep oldu. Dolar endeksi 93,2’lerdeki güçlülüğünü devam ettiriyor.

Yine Çin’de emlak devi Evergrande Group’un banka hesaplarındaki kaynakların kreditörlere ödenmek yerine konut projelerinin tamamlanmasında kullanılması için hesaplarının incelemeye alınması ve oluşan olumsuz hava piyasaları etkiledi. Ayrıca Çin Merkez Bankası’nın kripto paralarda tüm işlemleri yasaklaması pazara yeni bir darbe oldu.

Söz konusu piyasalardaki gelişmeler çerçevesinde borsa kaybettirdi, döviz ve altın kazandırdı. Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 2,45 değer kaybetti, altının gram satış fiyatı yüzde 2,26, dolar/TL yüzde 2,65, euro/TL yüzde 2,40 değer kazandı.

Yurtiçi piyasalarda 1000 liralık yatırım borsada 975,5 lira, dolarda 1026,5 lira, euroda 1024 lira ve altında 1022,6 lira oldu.

Piyasalar 27 Eylül – 1 Ekim haftasında Türkiye’de imalat PMI, Merkez Bankası PPK toplantı tutanakları, İstanbul perakende fiyatları ve dış ticaret dengesini gündemine alacak.

ABD’de GSYH, PMI verileri, sanayi – imalat endeksleri, Euro Bölgesi’nde PMI, TÜFE verileri, işsizlik, merkez bankacılığı forumu, Almanya’da PMI verileri, işsizlik oranı, İngiltere’de GSYH, PMI verileri, Çin’de PMI verileri, sanayi kârları ve Japonya’da sanayi üretimi ile işsizlik takip edilecek.

Gündeme yönelik piyasalarda oluşan durum ve beklentiler ise şöyle:

BIST 100… Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi en düşük 1.376,01, en yüksek 1.417,45 puanı gördükten sonra haftayı önceki hafta kapanışına göre yüzde 2,45 azalarak 1.384,68 puandan tamamladı. Borsa hafta için TCMB’nin faiz indirimiyle dalgalandı. Yurt dışı piyasalarda havanın pozitif olmasıyla düşüşler BIST’te sınırlı kaldı. Borsada destek 1370, direnç ise 1420 seviyesinde izlenebilir.

DOLAR/TL… Kurda TCMB’nin sürpriz faiz kararı sonrası zayıflık arttı. Halen 8,88 lirada işlem gören kurun 8,80 lirada dengeleneceği ancak 9 liranın görülmesi durumunda seviyenin yükselebileceği gözleniyor. Ancak kurun 8,68’lerin altına inmesi durumunda yeniden normalleşmenin gözlenebileceği gözleniyor.

EURO/TL… Euro üzerinde doların baskısı devam ederken, TCMB’nin faiz indirimi sebebiyle kur TL’ye karşı değer kazanıyor. Halen 10,41 liradan işlem gören kurda 10,32 geçildikten sonra denge bozulmuş durumda. Güçlü desteğin 10,30’larda olduğu euro/TL’de direncin ise 10,50’ler şeklinde görülüyor.

ALTIN… Dövizin yukarı yönlü hareketlenmesiyle yurt içinde altın fiyatları da yükseldi. Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 2,26 kazançla 497,00 liraya, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 2,30 artışla 3.297,00 liraya yükseldi. Gram altında 500 direnci kuvvetli şekilde kırılırsa 511 lira seviyeleri gündeme gelir. Tabanda destek 490 lira olarak görülüyor. Geçen hafta sonu 788,00 lira olan çeyrek altının satış fiyatı da 805,00 liraya çıktı. Küresel borsalardaki iyimserlik ve ABD’nin varlık alımına işaret etmesi ons altında 1758 dolar desteğinin kırılmasıyla 1750’li fiyatlar görülmeye başlandı. Güçlü destek 1735 dolar, güçlü direnç 1760 dolarda. Ancak 1375 desteğinin kırılması ons altını 1710’lara kadar çekebilir.

PETROL… ABD başta arz sıkıntıları ve küresel stoklarda düşüş petrol fiyatlarını yukarı yönlü destekliyor. Halen 78 doların üzerinde seyreden brent petrolde stok verileri ve üretim artışlarıyla ilgili gelecek haberler petrolün yönünü belirleyecek. Brentte 77 dolar destek, 79 dolar direnç konumunda. Batı Teksas (WTI) petrolü de brentin yolunda. 75 doları geçen WTI’da direnç 77, destek ise 74 dolarda.

KRİPTO PARA… Çin Merkez Bankası’nın kripto paralarla ilgili tüm işlemleri yasa dışı ilan etmesi ve ülkede kripto borsası Huobi’nin yeni kayıtları durdurma kararı alması pazarda soğuk rüzgârlar estirdi. Diğer yandan fintech şirketi Robinhood’un müşterilerine para transferini kolaylaştırmak üzere kripto cüzdanını kullanıma sunması piyasada olumlu karşılandı. Bu hafta Bitcoin için yıkım oldu. 42.290’a düşen Bitcoin haftalık yüzde 12,4 değer kaybetti. Ethereum da 2,857 dolara inerek yüzde 16,9 değer yitirdi. Piyasada değer kazanan tek para birimi yüzde 0,15 ile USD Coin oldu.

Kaynak: analizgazetesi.com.tr/haber/