Elektronik parayla ilgili yeni düzenleme

Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşlarına ilişkin usul ve esasları belirleyen kanun tasarısı, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda kabul edildi.

Tasarıya göre, sistem, sistem işleticisi tarafından işletilecek. Sistemin işleyişine ve sisteme katılıma ilişkin kural ve sözleşmeler Merkez Bankası'nca çıkarılan yönetmeliğe uygun olarak sistem işleticisi tarafından belirlenecek.

Merkez Bankası, sistemlerin sorunsuz ve kesintisiz işlemesini sağlamak üzere gerekli düzenlemeleri yapacak.

Sistem işleticisi, düzenleme kapsamında Merkez Bankası'ndan izin alarak sistem işletebilecek.

Sistem işleticisinin, anonim şirket şeklinde kurulması ile nakden ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiş sermayesinin en az 5 milyon Türk Lirası olması gerekecek. Ayrıca, yeterli risk yönetimine sahip olması ve bilgilerin güvenliği ile güvenilirliğine ve iş sürekliliğine dair gerekli tedbirleri alması, sistemin, katılımcıların ve işletim kurallarının düzenlemelere uygunluğunu sağlaması, pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması istenecek. Bankanın etkin gözetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması, sermayesinde yüzde 10 ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların Bankacılık Kanunu'ndaki banka kurucuları için aranan nitelikleri haiz olacak.

Bu hükümler, Çek Kanunu kapsamında çek takası faaliyetlerini yürüten tüzel kişiye uygulanmayacak.

Faaliyet izni verilen sistem işleticisi, faaliyete başladığı tarihten itibaren 10 gün içerisinde Merkez Bankası'na faaliyete başladığına dair bildirimde bulunacak.

Merkez Bankası kurulmuş ya da kurulacak olan sistemlerin kesintisiz işletimini sağlamak üzere gözetim yapacak. Sistem işleticisi, gözetim kapsamında her türlü kayıt, bilgi ve belgeyi gizli dahi olsalar Merkez Bankasınca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde bankaya tevdi edecek ve sistemi bankanın gözetimine hazır hale getirecek.

Merkez Bankası, tedbirleri ihlalin ağırlığına göre, sistem işleticisinin sistemden ihracını isteyebilecek, faaliyet iznini geçici olarak durdurabilecek. Banka, finansal istikrarı tehdit edebilecek bir sistemik riskin ortaya çıkmasını önlemek amacıyla sistem işleticisinin yönetimini geçici olarak devralabilecek.

Transfer emri

Sistem kurallarında transfer emrinin geri alınamaz hale geldiği an açıkça belirlenecek ve transfer emri bu andan sonra katılımcı veya üçüncü bir kişi tarafından geri alınamayacak. Transfer emrinin sisteme giriş anı sistem kurallarında belirlenecek.

Katılımcının veya sistem işleticisinin fon veya menkul kıymet aktarımlarının askıya alınmasını, bunlara sınırlama getirilmesini veya sürekli olarak durdurulmasını da içerecek şekilde fon veya menkul kıymetleri üzerinde tasarruf etmesini engelleyen kanunlarla düzenlenmiş her türlü tedbir ve karar, sistem işleticisine söz konusu tedbir ve karara ilişkin tebligat yapıldığı andan sonra sisteme girecek transfer emirleri için uygulanacak.

Katılımcıya veya sistem işleticisine sistemle bağlantılı olarak verilen teminatlar ile Merkez Bankası'na verilen teminatlar, teminat sahibinin sisteme ilişkin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için kullanılacak.

Ödeme hizmeti

Tasarıyla, Merkez Bankası'na koruyucu hükümlerden yararlanacak sistemleri belirleme yetkisi verilirken, belirlediği sistemleri Resmi Gazete'de kamuya duyurma yükümlülüğü getiriliyor. Ayrıca ödeme hizmetleri ve ödeme kuruluşları ayrıntılı olarak belirleniyor.

Ödeme işleminin gerçekleşmesi için belirli bir ödeme hesabının bulunduğu durumlarda ödeme hesabına para yatırılabilmesi, ödeme hesabından para çekilebilmesi ve bu hesapla ilgili diğer işlemlerin yapılabilmesi için ödeme hizmeti sağlayıcısı tarafından gerçekleştirilen tüm faaliyetler, ödeme hizmeti olarak düzenlenecek.

Belirli bir ödeme hesabına bağlı olarak gerçekleşen ve gönderen tarafından verilmiş bir yetkiye dayanarak alıcı tarafından başlatılan her türlü doğrudan borçlandırma işlemleri, banka kartı veya kredi kartı gibi bir ödeme aracıyla yapılan ödeme işlemleri ile gönderen tarafından başlatılan para transferi işlemleri, ödeme hizmetleri kapsamında sayılacak.

Ödeme aracının ihraç ve kabulü ödeme hizmeti kapsamında yer alacak. Gönderenin herhangi bir hesaba bağlı olmaksızın alıcıya veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına fon aktarması işlemleri para havalesi olarak tanımlanacak. Elektrik, su ve telefon gibi düzenli fatura ödemelerine aracılık eden banka dışı bazı kuruluşların hizmetleri de ödeme hizmeti olarak kabul edilecek. Gönderen veya alıcı adına herhangi bir hesap açılmaksızın gönderenin, alıcıya veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına fon aktarımı gerçekleştirdiği işlemler, ödeme hizmeti kapsamında düzenlenecek.

Gönderenin ödeme işlemine ilişkin onayı anılan araçlar ile verdiği ve gönderen ile alıcı taraf arasındaki fon aktarımının söz konusu araçlar aracılığıyla bilişim ve elektronik haberleşme işletmecisi üzerinden gerçekleştiği işlemler de (mobil ödeme hizmeti gibi) ödeme hizmetleri arasında sayılacak.

Bilişim ve elektronik haberleşme hizmeti sunan kuruluşun alıcı ile gönderen arasındaki ödeme işleminde gönderilen fona işlemin hiçbir aşamasında sahip olmadığı ve sadece altyapı hizmeti sunduğu işlemler, ödeme hizmeti kapsamında değerlendirilmeyecek.

Ödeme hizmeti sunan tüm kuruluşlar, "ödeme hizmeti sağlayıcısı" adı altında toplanacak. Bankalara ilave olarak elektronik para kuruluşları ve ödeme kuruluşları, ödeme hizmeti sağlayıcısı olarak tanımlanacak. Bankalar, elektronik para kuruluşları, ödeme kuruluşları, ödeme hizmeti sağlayıcısı olarak tanımlanacak. Banka ve ödeme hizmeti sağlayıcısı dışındaki kişiler ödeme hizmeti sunamayacak.

Ödenmiş sermayesi en az bir milyon lira olacak

Düzenleme kapsamında ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen ödeme kuruluşu, BDDK'dan izin alması kaydıyla faaliyette bulunabilecek. Ödeme kuruluşunda şu şartlar aranacak:

"Anonim şirket şeklinde kurulması, sermayesinde yüzde 10 ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların banka kurucuları için aranan niteliklere sahip olması, pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, nakden ve her türlü muvazaadan ari ödenmiş sermayesinin en az bir milyon lira olması, düzenleme kapsamındaki işlemleri gerçekleştirebilecek yönetim, yeterli personel ve teknik donanıma sahip olması ve şikayet ve itirazlarla ilgili birimleri oluşturması, yürütecekleri faaliyetlerin sürekliliğine ve ödeme hizmeti kullanıcılarına ilişkin fon ve bilgilerin güvenliğine ve gizliliğine dair gerekli tedbirleri alması, BDDK denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması."

Ödeme kuruluşu, ödeme hizmeti sunarken sadece ödeme işlemi için kullanılıyor olması şartıyla ödeme hesabı tutabilecek. Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının ödeme hizmeti ile ilgili olarak aldığı fonlar; mevduat, katılım fonu veya elektronik para olarak değerlendirilmeyecek.
Ödeme kuruluşu kredi verme faaliyetinde bulunamayacak.

Ayrı kuruluş ihdasını isteyebilecek

Ödeme kuruluşunun ödeme hizmeti dışındaki alanlarda faaliyet göstermesi ve bu faaliyetlerin ödeme kuruluşunun finansal durumunu veya BDDK'nın ödeme kuruluşunun kanun ve yönetmelik hükümlerine uygunluğunu izlemesini olumsuz yönde etkilemesi ya da etkileyebilecek olması durumunda, Kurul ödeme hizmetleri için ayrı bir kuruluş ihdas edilmesini isteyebilecek.

Ödeme kuruluşunun faaliyet izni; birleşme veya bölünme gibi ödeme kuruluşunun hukuki yapısını değiştiren işlemlerde, ödeme kuruluşunun tüzel kişiliğinin sona ermesi durumunda, tüzel kişiliğin sona erdiği, ödeme kuruluşunun faaliyete başladıktan sonra bir yıl içinde altı aydan uzun süreyle faaliyette bulunmamış olması durumunda altı aylık sürenin dolduğu tarihte kendiliğinden sona erecek.

Elektronik para ihraç eden kuruluşlar

Bankalar ve elektronik para çıkarma izni verilen elektronik para kuruluşları dışındaki kişilerin, elektronik para ihracı faaliyetinde bulunmaları yasaklanacak. Elektronik para ihraç etmek isteyen elektronik para kuruluşu, Kuruldan izin almak kaydıyla faaliyette bulunabilecek.

Tasarıya göre, elektronik para kuruluşunda aranacak şartlar şöyle:

"Anonim şirket şeklinde kurulması, sermayesinde yüzde on ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların kurucuları için aranan niteliklere haiz olması, pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, nakden ve her türlü muvazaadan ari ödenmiş sermayesinin en az 5 milyon Türk Lirası olması, işlemleri gerçekleştirebilecek yönetim, yeterli personel ve teknik donanıma sahip olması, şikayet ve itirazlarla ilgili birimleri oluşturması, yürütecekleri faaliyetlerin sürekliliğine ve elektronik para kullanıcılarına ilişkin fon ve bilgilerin güvenliğine ve gizliliğine dair gerekli tedbirleri alması, Kurumun denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması."

Elektronik para kuruluşları faaliyetlerini bankalar aracılığıyla yürütecek.

Elektronik parayı ihraç eden kuruluşun sadece kendi mağaza ağında, sadece belirli bir mal veya hizmet grubunun satın alınmasında veya yapılan bir anlaşma sonucunda sadece belirli bir hizmet ağında kullanılabilen ön ödemeli araçlar bu düzenleme kapsamı dışında olacak.

Elektronik para ihracı

Elektronik para ihraç eden kuruluş, aldığı fon kadar elektronik para ihraç edecek. Bu kuruluş, elektronik para kullanıcısı tarafından yatırılan fonları gecikmeksizin elektronik paraya çevirerek kullanıma hazır hale getirecek. Kuruluş, elektronik para ihracı karşılığında topladığı fonları, bankalar nezdinde açılacak ayrı bir hesaba aktarmak suretiyle kullanım süresi boyunca bu hesapta bulundurmak zorunda olacak. Fonların yatırıldığı bankalar, elektronik para kuruluşunca yatırılan tutar, kullanım süresi boyunca Merkez Bankası nezdindeki hesaplarında bloke edecek.

Kredi verme faaliyetinde bulunamayacak olan elektronik para kuruluşu, elektronik parayı elinde bulundurma süresine bağlı olarak elektronik para hamiline faiz veremeyecek ve herhangi bir menfaat sağlayamayacak. Kurul, elektronik para kuruluşu tarafından yapılamayacak diğer faaliyetleri belirlemeye yetkili olacak.

Elektronik para kuruluşlarının elektronik para ihracı karşılığında aldığı fonlar, mevduat veya katılım fonu olarak kabul edilmeyecek.

Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının faaliyetleri BDDK tarafından geçici olarak durdurulabilecek, faaliyet izinleri iptal edilebilecek ve bu kuruluşların kabul ettiği fonlar, fon sahibinin haklarının tazmin edilmesi ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini teminen kullanılacak.

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda kabul edilen Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun Tasarısı'na göre, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının şubesinde, temsilcisinde veya dışarıdan hizmet aldıkları kuruluşlarda denetim yapmaya BDDK yetkili olacak.

Kamu kurum ve kuruluşları, devletin güvenliği ve temel dış yararlarına karşı ağır sonuçlar doğuracak hallerle meslek sırrı, aile hayatının gizliliği, soruşturmanın gizliliği ve savunma hakkına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, özel kanunlardaki yasaklayıcı ve sınırlayıcı hükümler dikkate alınmaksızın gizli de olsa BDDK tarafından verilen görevlerle sınırlı olmak üzere, istenecek her türlü bilgi ve belgeyi uygun süre ve ortamda, sürekli veya münferit olarak vermek zorunda olacak. Ödeme ve elektronik para kuruluşları, bağımsız denetime tabi olacak.

BDDK, bağımsız denetimler de dahil olmak üzere yapılan denetimler sonucunda tespit edilen hususlarda gerekli tedbirlerin alınmasını istemeye, tedbirlerin alınması için 6 ayı geçmemek üzere makul süre tanımaya, bu süre içerisinde gerekli tedbirler alınıncaya kadar ödeme kuruluşunun ve elektronik para kuruluşunun faaliyet iznini geçici olarak durdurmaya ve ilgili tedbirlerin belirlenen süre içerisinde alınmaması halinde faaliyet iznini iptal etmeye yetkili olacak. Ödeme kuruluşu tarafından alınan fonlarla elektronik para kuruluşunun elektronik para ihracı karşılığında topladığı fonlar, BDDK'nın çıkaracağı yönetmelikle belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde korunacak.

BDDK, ödeme ve elektronik para kuruluşlarına, belirleyeceği usul ve esaslara uygun olarak Merkez Bankası nezdinde teminat bulundurma yükümlülüğü getirebilecek. Ödeme ve elektronik para kuruluşları tarafından kabul edilen fonlar ve bu fonların tutulduğu hesaplar, kuruluşun iradi ya da zorunlu tasfiyeye tabi tutulması, faaliyet izninin iptal edilmesi gibi hallerin gerçekleşmesi durumunda başka kanunlarda belirtilen önceliklere bakılmaksızın fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesi ve düzenlemeden kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesini teminen kullanılacak.

Ödeme ve elektronik para kuruluşları, fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesinden sorumlu olacak. Düzenleme kapsamındaki belgeler ve kayıtlar en az 10 yıl süreyle güvenli ve istenildiği an erişime imkan sağlayacak şekilde yurt içinde saklanacak. Banka ve kredi kartlarına ilişkin ödeme sistemleri de düzenleme kapsamında olacak. Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi (PTT A.Ş.), BDDK'dan izin almak zorunda olmayacak ve ödeme kuruluşu olmak için getirilen şartlardan muaf tutulacak. BDDK, düzenleme kapsamında yapılacak denetim sonucunda, PTT A.Ş'nin ödeme hizmeti sunma faaliyetlerini geçici veya süresiz olarak durdurabilecek.

Pay devrinde izin şartı

Belli oranlardaki pay sahipliğinin devrinde, sistem işleticisi için Merkez Bankası'nın, ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşu için BDDK'nın izni alınacak. Oy hakkını içeren intifa hakkı tesisi ve sona ermesi, söz konusu oranlar dahilinde edinim ve devir sayılacak.

Yönetim kuruluna veya denetim komitesine üye belirleme imtiyazı veren payların tesisi, devri veya yeni imtiyazlı pay ihracı, oransal sınırlara bakılmaksızın sistem işleticisi için Merkez Bankası'nın, ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşu için ise BDDK'nın iznine tabi olacak.

Kuruluş sermayesinde yüzde 10 ve üzeri paya sahip olan tüzel kişilerin kontrolünün el değiştirmesi sonucunu doğuran pay devirlerinde de sistem işleticileri için Merkez Bankası'nın, ödeme ve elektronik para kuruluşları için BDDK'nın izin şartı aranacak. İzne tabi pay devirlerinde pay devralacakların, Bankacılık Kanunu'na göre banka kurucuları için aranan niteliklere sahip olması şart olacak.

Yaptırımlar

Tasarı, düzenlemeye aykırı ödeme hizmeti sağlayıcısı ve sistem işleticisi olarak faaliyet gösteren tüzel kişilere idari para cezaları öngörüyor. Gereken izinleri almadan sistem işleticisi, ödeme kuruluşu veya elektronik para kuruluşu gibi faaliyet gösteren, faaliyet gösterdiği izlenimi yaratan, izni iptal edildiği halde faaliyete devam eden gerçek kişilerle tüzel kişilerin görevlileri 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılacak.

Merkez Bankası ve BDDK tarafından yapılan denetim ve gözetim görevlerinin yerine getirilmesini engelleyen kişiye, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilecek. Denetim ve gözetim faaliyetleri kapsamında istenen bilgi ve belgeleri vermeyen kişi ise 3 aydan 1 yıla kadar hapis ve bin 500 güne kadar adli para cezasına çarptırılacak.

Sistem işleticisi, ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşları, belgelerinde gerçeğe aykırı beyanlarda bulunmaları halinde, bu belgeleri imzalayan kişiler, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 2 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak. Belgelerin saklanması ve bilgi güvenliği yükümlülüğüne aykırı davrananlara, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 500 günden 1500 güne kadar adli para cezası verilecek. Üçüncü kişilerin ödeme aracı ile ilgili kişisel güvenlik bilgilerine erişimlerinin engellenmesi amacıyla gerekli önlemleri almayan kuruluşların görevlileri ve işlemi yapan kişiler, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak.

Sistem işleticisinin, ödeme kuruluşunun ve elektronik para kuruluşunun ortakları, yönetim kurulu üyeleri ve diğer görevlilere, bu kuruluşlara ve müşterilerine ait sırları, görevden ayrılmış olsalar dahi, başkasına açıklamaları durumunda 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ile bin güne kadar adli para cezası verilebilecek.İletişim araçları vasıtasıyla sistem işleticisinin, ödeme kuruluşunun ve elektronik para kuruluşunun itibarını kırabilecek hususa kasten sebep olanlar ya da bu yolla asılsız haber yayanlar, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve bin günden 2 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak.

Ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşunun işlemlerinin kayıt dışı bırakılmasından, gerçek mahiyetlerine uygun düşmeyen bir şekilde muhasebeleştirilmesinden dolayı, bu belgeleri imzalayan kişi ve kişilere 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 2 bin güne kadar adli para cezası verilecek.

Zimmete para geçirmenin cezaları

Görevi nedeniyle zilyetliği kendisine devredilmiş olan ya da koruma ve gözetime yükümlü olduğu para ya da para yerine geçen evrak veya senetleri kendisinin ya da başkasına zimmetine geçiren sistem işleticisi, ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşu yetkili ve görevlileri, 6 yıldan 12 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak.

Suçun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli davranışlarla işlenmesi halinde, söz konusu kişi ya da kişilere 12 yıldan az olmamak üzere hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezası verilecek. Adli para cezasının miktarı, ilgili kuruluşun uğradığı zararın üç katından az olamayacak.

Soruşturma başlamadan önce, zimmete geçirilen paranın aynen iade edilmesi halinde, verilecek cezanın üçte ikisi indirilecek. Kovuşturma başlamadan önce, gönüllü olarak, zimmete geçirilen paranın aynen iade edilmesi halinde, verilecek cezanın yarısı indirilecek. Bu durumun hükümden önce gerçekleşmesi halinde, verilecek cezanın üçte biri indirilecek. Zimmet suçunun konusunu oluşturan paranın azlığı nedeniyle, verilecek ceza üçte birden yarıya kadar indirilebilecek.

BDDK'nın yapısı değişiyor

Tasarıda, Merkez Bankası'nın görevleri arasında bulunan, ''kurulmuş ve kurulacak sistemlerin denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak'' hükmü, ''kurulmuş ve kurulacak sistemlerin gözetimini sağlamak'' olarak değiştiriliyor.

Tasarıyla, BDDK'da başkan yardımcısı sayısı üçten beşe çıkarılacak. Kurulda daire başkanlıklarının sayısı 20'ye kadar yükseltilebilecek.

Kuruldaki Destek Hizmetleri Daire Başkanlığında 8 müdürlük oluşturulabilecek. Mevcut kanuna göre en fazla 4 müdürlük oluşturulabiliyor. Kurul, üyelerin talebi halinde kurum merkezi dışında yurt içi temsilciliklerini ilgili üyenin daimi çalışma yeri olarak belirleyebilecek. Kurumun taraf olduğu dava ve icra takibi hizmetlerini yürütmek için sayısı onu geçmemek üzere sözleşmeli avukat çalıştırılabilecek.

Özel uzmanlık gerektiren ve geçici nitelikteki işler için, Kamu İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın hizmet satın alınabilecek.

Kurumun giderlerinin karşılanmasında, ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşlarınca katılma payı adı altında yapılacak ödemeler de kullanılacak. Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faaliyette bulunan sistem işleticileri, sistemlerini, Merkez Bankası'nca ilgili yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde kanuna uyumlu hale getirecek.